Ảnh minh hoạ
Chuyển đổi số, thời cơ và thách thức trên mặt trận tư tưởng
Chúng ta đang sống trong thời đại mà công nghệ số len lỏi vào mọi mặt của đời sống xã hội. Việt Nam cũng không đứng ngoài xu thế đó, chuyển đổi số quốc gia đã trở thành một chủ trương lớn mang tầm chiến lược, được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Trong các văn kiện Đại hội XIII, cụm từ “chuyển đổi số” xuất hiện với tần suất rất nhiều, cho thấy đây là nội dung mang tính đột phá chiến lược để hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước đến năm 2045. Đại hội XIII xác định: “Công nghệ số sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế số, xã hội số; làm thay đổi phương thức quản lý nhà nước, mô hình sản xuất kinh doanh, tiêu dùng và đời sống văn hóa, xã hội”. Như vậy, chuyển đổi số không chỉ là mục tiêu kinh tế, mà còn là nhân tố sẽ tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực đời sống, trong đó có công tác tư tưởng, văn hóa.
Trên thực tế, quá trình chuyển đổi số ở nước ta đang diễn ra mạnh mẽ. Hạ tầng công nghệ thông tin và viễn thông không ngừng được đầu tư, nâng cấp; kinh tế số, xã hội số đang dần hình thành. Chính phủ đã phê duyệt và triển khai những đề án quan trọng như Đề án 06 về xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số. Chỉ sau một năm thực hiện, nhiều kết quả tích cực đã được ghi nhận: Dữ liệu dân cư được kết nối liên thông, dịch vụ công trực tuyến tiện lợi hơn, kinh tế số đóng góp tỷ trọng ngày càng lớn trong GDP. Người dân bắt đầu cảm nhận rõ lợi ích khi chuyển đổi số len vào y tế, giáo dục, dịch vụ công… Cuộc sống trở nên thuận tiện hơn với những ứng dụng số, từ việc đăng ký khám chữa bệnh bằng căn cước công dân gắn chip, thanh toán không dùng tiền mặt, đến học tập và làm việc trực tuyến. Rõ ràng, chuyển đổi số đang mang lại luồng sinh khí mới cho sự phát triển của đất nước.
Tuy nhiên, chính sự bùng nổ của công nghệ số và internet cũng đặt ra thách thức không nhỏ cho mặt trận tư tưởng. Môi trường mạng xã hội, với đặc tính mở và lan truyền nhanh, đã trở thành mảnh đất màu mỡ để các thế lực thù địch lợi dụng phát tán thông tin sai trái, xuyên tạc chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước. Những luận điệu xuyên tạc về lịch sử, về chủ quyền, về vấn đề nhân quyền, dân tộc, tôn giáo… được tung ra một cách tinh vi, khiến không ít người dùng internet thiếu cảnh giác có thể bị tác động, hoài nghi. Sự phát triển của các phương tiện truyền thông mới, đặc biệt là mạng xã hội, cùng với sự xâm nhập của các trào lưu tư tưởng ngoại lai đang mở ra nhiều con đường cho các thế lực thù địch, phản động tăng cường hoạt động chống phá dưới những vỏ bọc tinh vi, nham hiểm. Đây là cảnh báo sắc bén được các chuyên gia hàng đầu về công tác tư tưởng đưa ra. Có thể nói, chưa bao giờ cuộc đấu tranh trên mặt trận tư tưởng lại diễn ra sôi động và phức tạp như hiện nay, khi mà “không gian mạng” đã trở thành một “chiến trường” thực thụ giữa ta và các thế lực cơ hội, thù địch.
Trước tình hình đó, Đảng và Nhà nước ta đã sớm đề ra chủ trương chủ động “tấn công” trên mặt trận truyền thông, tư tưởng. Lực lượng chuyên trách về bảo vệ nền tảng tư tưởng trên không gian mạng (gồm các cơ quan tuyên giáo, thông tin truyền thông, an ninh mạng…) đã được tổ chức, kiện toàn. Nhiều nhóm chuyên gia, cộng tác viên dư luận được thành lập (như lực lượng 47 trong quân đội) để kịp thời “bóc gỡ” các quan điểm sai trái, đấu tranh phản bác thông tin xấu độc trên internet. Cùng với đó, các cơ quan báo chí, truyền thông dòng chính cũng tích cực chuyển đổi số, mở rộng hiện diện trên mạng xã hội để định hướng dư luận. Có thể thấy rõ hiệu quả khi ngày càng nhiều tiếng nói chính nghĩa lan tỏa mạnh mẽ trên không gian mạng, tạo hiệu ứng lấn át luận điệu sai trái, góp phần củng cố niềm tin xã hội.
Tuy nhiên, để giữ vững “trận địa tư tưởng” trong kỷ nguyên số, chúng ta không được chủ quan. Như Phó Giáo sư, Tiến sỹ Phạm Minh Sơn, Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền, đã cảnh báo: “Trong bối cảnh hiện nay, mọi biểu hiện lơ là mất cảnh giác, thỏa hiệp, non kém về chính trị, buông lỏng trận địa an ninh tư tưởng đều có thể dẫn tới những hậu quả khôn lường”. Lời cảnh báo này nhắc nhở mỗi cán bộ, đảng viên và người dân về tinh thần cảnh giác cách mạng, không để mình bị “nhiễu loạn” trước dòng chảy thông tin phức tạp trên mạng. Chừng nào mỗi chúng ta còn vững vàng lập trường, “giữ đảo” tốt trên biển thông tin mênh mông, chừng đó nền tảng tư tưởng của Đảng vẫn được bảo vệ vững chắc.
Ảnh minh hoạ
Tóm lại, chuyển đổi số mang lại cả thời cơ lẫn thách thức cho công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Thời cơ là chúng ta có thêm phương tiện, công nghệ để lan tỏa mạnh mẽ những giá trị tích cực, kết nối gần hơn với nhân dân; thách thức là phải không ngừng đổi mới phương thức đấu tranh, nâng cao sức “đề kháng” cho xã hội trước các thông tin độc hại. Nhận rõ hai mặt của vấn đề sẽ giúp chúng ta tận dụng tốt thời cơ và hóa giải hiệu quả thách thức, giữ vững chủ động trên mặt trận tư tưởng trong kỷ nguyên số.
Hoàn thiện khung pháp lý nhằm phát huy vai trò của chuyển đổi số trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
Trong kỷ nguyên số, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trên không gian mạng đòi hỏi một hành lang pháp lý vững chắc và cập nhật. Thực tế hiện nay, hệ thống pháp luật liên quan (như Luật An ninh mạng, Luật Báo chí , Luật Công nghệ thông tin cùng các văn bản dưới luật) còn tồn tại bất cập, khoảng trống chưa theo kịp tốc độ phát triển công nghệ và sự biến hóa tinh vi của thông tin xấu độc. Những thiếu hụt này khiến công tác đấu tranh bảo vệ tư tưởng nhiều khi bị động, lúng túng. Do đó, cần phân tích những lỗ hổng pháp lý hiện hành và sớm sửa đổi, bổ sung nhằm hoàn thiện khung pháp luật, tạo điều kiện cho chuyển đổi số phát huy tối đa vai trò trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Vì vậy, chúng tôi kiến nghị một số định hướng sửa đổi, bổ sung pháp luật cụ thể nhằm bảo đảm chuyển đổi số được hỗ trợ tối đa bởi pháp luật trong sứ mệnh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng:
1, Sớm hợp nhất sửa đổi các Luật về an ninh thông tin
Theo đó sửa đổi bổ sung Luật An ninh mạng và hợp nhất với Luật An toàn thông tin mạng. Luật mới cần làm rõ trách nhiệm của các cấp quản lý nhà nước và doanh nghiệp Internet. Luật cần quy định cụ thể hơn về yêu cầu giám sát, ngăn chặn tin giả mạo, xóa bỏ thông tin tuyên truyền chống phá; trách nhiệm của các doanh nghiệp lớn (mạng xã hội, công cụ tìm kiếm) phải hỗ trợ cơ quan chức năng gỡ bỏ nội dung chống phá tư tưởng. Việc hợp nhất các luật về an ninh thông tin sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng, loại bỏ chồng chéo, đồng thời khắc phục bất cập khi Luật cũ chỉ quy định chung về an ninh quốc gia trên mạng mà thiếu công cụ thực thi và phối hợp đa ngành.
2, Sửa đổi Luật Báo chí và các quy định về truyền thông số
Luật Báo chí (sửa đổi) cần chính thức đưa hoạt động báo chí trên mạng vào phạm vi điều chỉnh như đề xuất, bao gồm cả “xuất bản báo chí trên không gian mạng” và các sản phẩm thông tin thuần điện tử. Luật mới cần phân loại rõ các loại hình ấn phẩm số, điều kiện cấp giấy phép và thu hồi đối với báo mạng và tạp chí điện tử, đồng thời quy định chi tiết về trách nhiệm quản lý của cơ quan Bộ và chính quyền địa phương. Bổ sung chế tài xử lý thông tin sai sự thật, thông tin phản động trên báo mạng để bảo vệ tư tưởng chính trị là điều hết sức cần thiết. Cần lưu ý các nội dung về mô hình liên kết truyền thông, liên doanh báo chí, chính sách ưu đãi thuế (đã đề cập trong dự thảo) để thúc đẩy kinh tế báo chí nhưng phải đảm bảo tuân thủ các tiêu chí chính trị. Việc pháp điển hóa việc “điều chỉnh hoạt động báo chí trên không gian mạng” trong luật sẽ khắc phục hạn chế hiện nay và phù hợp với yêu cầu Nghị quyết của Đảng và Nhà nước.
3, Xây dựng hoặc hoàn thiện các luật chuyên ngành về thông tin và mạng xã hội
Thông tin tư tưởng hiện chủ yếu lan truyền qua mạng xã hội và nền tảng số, do đó cần có cơ chế pháp lý đặc thù. Có thể xem xét xây dựng Luật Quản lý, đảm bảo an toàn thông tin và tư tưởng trên không gian mạng hoặc Luật Quản lý mạng xã hội tương tự như một số nước đang triển khai. Luật này quy định trách nhiệm cụ thể của nhà mạng, nhà cung cấp nền tảng số (như Facebook, YouTube, Zalo…) về việc xác minh danh tính người dùng, kiểm duyệt nội dung xấu độc, cung cấp báo cáo định kỳ cho cơ quan chức năng. Đồng thời, cần có quy định cấp phép hoặc đăng ký cho các nền tảng lưu trữ, phát tán nội dung, đảm bảo phối hợp chặt chẽ với cơ quan an ninh mạng. Nếu không thể ban hành ngay một đạo luật mới, Nhà nước có thể triển khai bằng Nghị định hoặc Thông tư liên ngành trước mắt, song phải đặt mục tiêu luật hóa lâu dài.
4, Sửa đổi bổ sung Luật Công nghệ thông tin và Luật Giao dịch điện tử
Trong Luật Công nghệ thông tin (2023), nên bổ sung điều khoản về phát triển hạ tầng số phục vụ công tác tư tưởng; ví dụ như đầu tư trung tâm dữ liệu cho báo chí chính thống, nền tảng thông tin phục vụ tuyên truyền. Đồng thời, cần quy định rõ trách nhiệm bảo đảm an toàn thông tin cho các cơ quan Đảng và chính quyền trong chuyển đổi số. Với Luật Giao dịch điện tử 2023, dù chủ yếu điều chỉnh giao dịch số, vẫn cần bổ sung quy định về trách nhiệm bảo vệ lợi ích công cộng: xử phạt hoặc đình chỉ tài khoản khi cá nhân lợi dụng giao dịch điện tử để tuyên truyền chống đối, phát tán tin giả. Như Bộ Tư pháp đã lưu ý, các hành vi “lợi dụng giao dịch điện tử xâm phạm đến lợi ích quốc gia, an ninh” hiện mới bị cấm một cách chung chung; luật cần bổ sung chi tiết phạm vi và biện pháp xử lý để phù hợp với yêu cầu bảo vệ tư tưởng.
5, Hoàn thiện pháp luật hình sự về tội phạm công nghệ cao trong bối cảnh chuyển đổi số tại Việt Nam
Sự phát triển mạnh mẽ của chuyển đổi số tại Việt Nam, với mục tiêu xây dựng nền kinh tế số và chính phủ điện tử theo Chiến lược chuyển đổi số quốc gia đến năm 2030, đã tạo ra những cơ hội to lớn, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức nghiêm trọng về an ninh mạng. Các hành vi phạm tội sử dụng công nghệ cao, từ lừa đảo trực tuyến, tấn công mạng, đến phát tán mã độc và đánh cắp dữ liệu, ngày càng gia tăng cả về số lượng lẫn mức độ tinh vi. Bộ luật Hình sự 2015 đã quy định một số tội danh liên quan đến các hành vi này, bao gồm xâm nhập trái phép vào mạng máy tính, sử dụng mạng để chiếm đoạt tài sản, và phát tán chương trình tin học gây hại. Tuy nhiên, khung pháp lý hiện hành chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu thực tiễn trong việc xử lý các hành vi phạm tội công nghệ cao, đặc biệt khi các hành vi này mang tính xuyên biên giới và sử dụng các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo hoặc blockchain. Những bất cập về quy định pháp luật, năng lực thực thi, và phối hợp quốc tế không chỉ làm giảm hiệu quả phòng, chống tội phạm mà còn đe dọa đến an ninh quốc gia và quyền lợi của cá nhân, tổ chức. Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế số toàn cầu, việc hoàn thiện pháp luật hình sự về tội phạm công nghệ cao trở thành nhiệm vụ cấp thiết nhằm đảm bảo trật tự xã hội và thúc đẩy sự phát triển bền vững.
6, Rà soát, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan
Cùng với sửa đổi bổ sung các luật lớn, cần rà soát toàn diện các văn bản liên quan (Nghị định, Thông tư) để xử lý những “kẽ hở” trong triển khai. Ví dụ, các quy định về quản lý viễn thông, thông tin đối ngoại, công tác an ninh chính trị nội bộ, xử lý vi phạm trong lĩnh vực thông tin… phải được điều chỉnh cho đồng bộ với xu hướng chuyển đổi số. Bổ sung hướng dẫn, tiêu chuẩn kỹ thuật cho việc giám sát mạng xã hội và xác minh thông tin cũng giúp khung pháp lý đồng nhất hơn. Yêu cầu “xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với yêu cầu trong tình hình mới” cũng đã được chỉ ra trong nghiên cứu về bảo vệ nền tảng tư tưởng (nhằm nâng cao hiệu quả quản lý truyền thông).
7, Tăng cường vai trò của cán bộ, đảng viên trong khuôn khổ pháp lý
Luật pháp cần quy định trách nhiệm cụ thể của cán bộ, đảng viên khi tham gia mạng xã hội và truyền thông số. Ví dụ, có thể đưa quy định “nghĩa vụ bảo vệ Đảng” vào các văn bản pháp luật liên quan, đồng thời quy định xử lý kỷ luật đối với cán bộ vi phạm điều lệ Đảng khi phát tán thông tin xấu trên mạng. Theo đó cần nhấn mạnh rằng “mỗi cán bộ, đảng viên phải thực sự là những chiến sĩ xung phong, đi đầu trên ‘mặt trận không giới tuyến’” và phải “nghiêm túc thực hiện Điều lệ và quy định kỷ luật của Đảng” trong môi trường số. Do đó, Luật Công chức và các văn bản hướng dẫn cần bổ sung yêu cầu về đào tạo kiến thức số, kỹ năng nhận diện thông tin sai lệch cho đảng viên; đồng thời quy định chế tài nếu công chức, viên chức phát tán thông tin sai trái trên mạng. Việc đặt trách nhiệm rõ ràng trong luật sẽ tạo hành lang pháp lý để tăng cường quản lý và giám sát của tổ chức Đảng đối với tư tưởng đảng viên trên không gian mạng.
8, Liên hệ chính sách và nghị quyết của Đảng
Tất cả giải pháp nêu trên phải phù hợp với tinh thần các nghị quyết của Đảng, như Nghị quyết 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 về “Tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng” và Nghị quyết 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 về chuyển đổi số. Chẳng hạn, Nghị quyết 52 xác định chuyển đổi số là “nội dung cốt lõi… thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia” và yêu cầu các cơ quan Đảng, Nhà nước “tiên phong thực hiện chuyển đổi số”; vì vậy, hoàn thiện pháp luật phải đảm bảo các cơ quan này có căn cứ rõ ràng để triển khai. Tương tự, Nghị quyết 35 đòi hỏi phải kiên quyết đấu tranh với quan điểm sai trái; khung pháp lý mới cần hướng dẫn cụ thể cách thức thực hiện nhiệm vụ đó trên mạng, đồng thời bảo vệ quyền lực chính trị của Đảng trên không gian số. Kết hợp chặt chẽ giữa chính sách, nghị quyết với điều chỉnh luật pháp sẽ tạo thành “hành lang pháp lý hoàn chỉnh” nhằm phát huy vai trò của chuyển đổi số trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Tóm lại, để thực hiện mục tiêu trên, Việt Nam cần tiếp tục sửa đổi, bổ sung Luật An ninh mạng, Luật Báo chí và một số đạo luật liên quan nhằm bảo đảm tính toàn diện, cập nhật với thực tiễn số hóa. Đồng thời, xây dựng các quy định pháp luật mới về quản lý thông tin mạng, dữ liệu số và tăng cường vai trò trách nhiệm của đảng viên trong môi trường mạng. Những đề xuất trên vừa khẳng định chủ trương của Đảng trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, vừa tạo nền tảng pháp lý vững chắc để đẩy mạnh chuyển đổi số phục vụ công tác tuyên truyền, bảo vệ tư tưởng của Đảng trên không gian mạng.
-----------------------------
Tài liệu tham khảo
1.Bộ Chính trị, Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 về “Tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới”.
2.Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.
3.Phạm Minh Sơn (2024), Phát biểu tại Hội thảo “Vấn đề bảo đảm an ninh tư tưởng ở Việt Nam trong điều kiện hiện nay”, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, ngày 12/12/2024.
4.Lê Văn Lợi (2024), Phát biểu tại Hội thảo quốc gia về an ninh tư tưởng, Hà Nội, 12/12/2024.
5. Báo VietnamPlus (2024), Bài “Tiếp tục đẩy mạnh bảo đảm an ninh tư tưởng ở Việt Nam trong tình hình mới”, 12/12/2024.
6.Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông (2022), Bài “Đẩy mạnh chuyển đổi số theo tinh thần Đại hội XIII của Đảng”, 29/08/2022.
Trần Thanh Hơn
Theo Phaply.net.vn
