Ảnh minh họa
1. Đặt vấn đề
Để hiểu sâu hơn về vấn đề này, trước tiên cần nhìn nhận rằng quyền sở hữu và quyền bảo mật dữ liệu cá nhân là hai khái niệm liên kết chặt chẽ, song hành cùng nhau trong bối cảnh công nghệ số. Quyền sở hữu dữ liệu cá nhân bao hàm khả năng người dùng có quyền kiểm soát, quản lý thông tin của mình - từ việc thu thập, sử dụng, chia sẻ cho đến khả năng yêu cầu xóa bỏ khi không cần thiết. Trong khi đó, quyền bảo mật dữ liệu lại nhấn mạnh vào trách nhiệm của các tổ chức trong việc bảo vệ dữ liệu, ngăn chặn các hành vi xâm phạm, chiếm đoạt hoặc lạm dụng thông tin cá nhân.
Nghiên cứu từ thực tế cho thấy sự thiếu đồng bộ trong các quy định và việc hạn chế trong các công cụ thực thi đã khiến nhiều tổ chức và cá nhân đối mặt với rủi ro, tạo ra khoảng trống pháp lý đòi hỏi phải được lấp đầy nhanh chóng.
Trước thực tế đó, blockchain được kỳ vọng sẽ đóng vai trò là một giải pháp công nghệ đột phá, với khả năng cung cấp nền tảng bảo mật và minh bạch cao. Thay vì tập trung quyền kiểm soát dữ liệu vào một tổ chức hoặc cá nhân duy nhất, blockchain cho phép phân quyền kiểm soát cho các cá nhân, cho phép họ sở hữu và quản lý dữ liệu của mình mà không cần phụ thuộc vào các bên trung gian. Các giao dịch và hoạt động trên nền tảng blockchain đều được mã hóa và lưu trữ dưới dạng chuỗi khối liên kết, tạo nên tính bất biến và khả năng truy vết dữ liệu trong thời gian dài. Chính nhờ đặc điểm này, blockchain có tiềm năng thay đổi cách thức chúng ta quản lý và bảo vệ dữ liệu, mang lại sự tự chủ cho người dùng, đồng thời giảm thiểu nguy cơ lạm dụng dữ liệu bởi các tổ chức trung gian.
Ảnh minh họa
Tuy nhiên, song song với những tiềm năng đó, việc ứng dụng blockchain vào quản lý dữ liệu cá nhân không phải là không gặp trở ngại. Tính bất biến của blockchain, vốn được coi là lợi thế, cũng đặt ra nhiều vấn đề pháp lý liên quan đến quyền lợi của người dùng.
Đối với các nước tiên tiến như EU, quyền được quên (right to be forgotten) - quy định cho phép người dùng yêu cầu xóa dữ liệu cá nhân khi không còn cần thiết - đã được ghi nhận và bảo vệ trong Quy định chung về bảo vệ dữ liệu (GDPR). Tuy nhiên, trong blockchain, một khi dữ liệu đã được ghi lại trên chuỗi khối, việc sửa đổi hoặc xóa bỏ gần như là không thể, gây ra xung đột nghiêm trọng giữa quyền được quên và tính bất biến của blockchain. Ở Việt Nam, mặc dù Luật An ninh mạng 2018 đã đưa ra một số điều khoản bảo vệ quyền riêng tư, nhưng chưa bao quát hết các yêu cầu pháp lý để điều chỉnh quyền sở hữu dữ liệu cá nhân trong môi trường blockchain. Điều này đòi hỏi phải có những quy định bổ sung và điều chỉnh nhằm thích ứng với đặc thù của công nghệ, đồng thời đảm bảo quyền lợi của người dùng không bị xâm hại.
Hơn thế nữa, việc áp dụng blockchain còn đặt ra bài toán trách nhiệm pháp lý đối với dữ liệu. Trong một hệ thống phi tập trung, khi dữ liệu bị xâm phạm hoặc bị lạm dụng, câu hỏi đặt ra là ai sẽ chịu trách nhiệm pháp lý. Sự thiếu rõ ràng về trách nhiệm pháp lý này đòi hỏi các cơ quan chức năng phải cân nhắc và xây dựng các quy định cụ thể, tránh việc quyền lợi của cá nhân bị bỏ ngỏ và khó được bảo vệ khi xảy ra tranh chấp.
Nhìn chung, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế số, Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc trước xu hướng áp dụng blockchain trong quản lý dữ liệu cá nhân. Tuy nhiên, điều này cũng yêu cầu nước ta cần có những bước tiến kịp thời và vững chắc trong xây dựng hành lang pháp lý, không chỉ để bảo vệ dữ liệu cá nhân của người dân mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế số. Bài học từ các quốc gia như EU, Mỹ và Singapore, nơi đã áp dụng các quy định bảo vệ dữ liệu tiên tiến, có thể là kim chỉ nam để Việt Nam phát triển các quy tắc quản lý dữ liệu hiệu quả và toàn diện hơn.
Trong quá trình chuyển đổi số, sự kết hợp hài hòa giữa công nghệ blockchain và khung pháp lý bảo vệ dữ liệu cá nhân sẽ mang lại lợi ích không nhỏ cho nền kinh tế và xã hội Việt Nam. Để đạt được điều đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, các doanh nghiệp, và người dân trong việc nâng cao nhận thức về quyền sở hữu dữ liệu và trách nhiệm bảo vệ thông tin cá nhân. Những nỗ lực này không chỉ giúp tạo dựng lòng tin vào hệ thống quản lý dữ liệu quốc gia mà còn mở ra những cơ hội phát triển mới, hướng tới một nền kinh tế số an toàn, minh bạch và bền vững.
Ảnh minh họa
2. Tiềm năng của blockchain trong quản lý dữ liệu cá nhân
2.1. Phân quyền và quyền sở hữu dữ liệu cá nhân
Blockchain, với tính chất phi tập trung và bất biến, không chỉ đơn thuần là một công nghệ mới mà còn là một nền tảng tiềm năng cho việc khôi phục quyền sở hữu dữ liệu cá nhân trong thời đại số. Trong hệ thống blockchain, quyền sở hữu dữ liệu được trao trực tiếp vào tay người dùng, tạo nên một bước ngoặt quan trọng trong quan niệm về quyền dữ liệu, nhất là trong bối cảnh các nền tảng trực tuyến ngày càng tập trung quyền kiểm soát dữ liệu vào các tổ chức lớn. Điều này mang ý nghĩa pháp lý sâu sắc: thay vì để các bên thứ ba như công ty công nghệ hay các tổ chức tài chính nắm quyền kiểm soát và sử dụng dữ liệu của người dùng, blockchain cho phép mỗi cá nhân trở thành chủ sở hữu duy nhất của dữ liệu cá nhân. Mỗi người dùng có thể trực tiếp quản lý, chỉnh sửa và giám sát thông tin của mình mà không cần phải thông qua các khâu trung gian. Đây là một thay đổi căn bản trong việc quản lý thông tin, đặc biệt khi xem xét các nguy cơ lạm dụng, rò rỉ dữ liệu trong hệ thống tập trung truyền thống.
Việc trao quyền kiểm soát này không chỉ tạo ra tính độc lập mà còn đóng vai trò là một biện pháp bảo vệ tự nhiên, giảm thiểu tối đa rủi ro lạm dụng và khai thác dữ liệu cá nhân một cách trái phép từ các tổ chức. Trong bối cảnh toàn cầu hóa kỹ thuật số, dữ liệu cá nhân đang trở thành một loại “tài sản” đặc biệt, một mặt phải được bảo vệ chặt chẽ, mặt khác lại mang giá trị lớn cho nền kinh tế. Việc blockchain cho phép phân quyền sở hữu dữ liệu, theo đó, chính là một biểu hiện của quyền tự do và quyền lợi của mỗi cá nhân. Điều này thúc đẩy một mô hình kinh tế số dựa trên sự tôn trọng quyền cá nhân, tạo nên một nền tảng pháp lý vững chắc cho sự phát triển bền vững của công nghệ số trong xã hội hiện đại.
2.2. Bảo mật và minh bạch
Một trong những ưu điểm nổi bật của blockchain nằm ở khả năng đảm bảo tính bảo mật và minh bạch cao trong việc quản lý dữ liệu. Với tính chất bất biến của chuỗi khối, mọi thông tin khi đã được lưu trữ trên blockchain sẽ không thể bị chỉnh sửa hay giả mạo. Điều này tạo ra một lớp bảo vệ mạnh mẽ, giúp người dùng có thể tin tưởng vào tính toàn vẹn của dữ liệu cá nhân và tránh được các rủi ro về mất mát hoặc can thiệp trái phép. Mỗi khi có một giao dịch hoặc truy cập nào đó liên quan đến dữ liệu cá nhân, các thông tin này sẽ được ghi lại vĩnh viễn và không thể thay đổi, giúp người dùng nắm rõ từng hành vi tương tác với dữ liệu của họ.
Minh bạch và khả năng truy vết là những yếu tố then chốt trong việc xây dựng niềm tin trong không gian kỹ thuật số, và blockchain hiện đang cung cấp cơ sở hoàn hảo cho mục tiêu này. Người dùng có thể biết chính xác khi nào, ai và bằng cách nào đã truy cập dữ liệu của mình. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh các vụ vi phạm bảo mật dữ liệu cá nhân xảy ra ngày càng phổ biến, từ đó gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền lợi của người dùng. Việc nắm quyền kiểm soát truy cập không chỉ giúp cá nhân bảo vệ được thông tin nhạy cảm mà còn mang đến cơ hội để yêu cầu truy vết trong trường hợp có vi phạm xảy ra. Thông qua việc theo dõi và ghi nhận mọi thao tác, blockchain đảm bảo rằng quyền sở hữu dữ liệu cá nhân luôn được bảo vệ và minh bạch, một yếu tố cần thiết để duy trì lòng tin của công chúng vào các nền tảng kỹ thuật số.
Khả năng bảo mật và minh bạch của blockchain không chỉ đơn thuần là một giải pháp kỹ thuật, mà còn là một biểu hiện của quyền kiểm soát thông tin và quyền riêng tư trong thời đại kỹ thuật số. Mỗi khi một cá nhân tham gia vào một giao dịch hoặc hoạt động trên nền tảng blockchain, họ có thể yên tâm rằng dữ liệu cá nhân của mình được bảo vệ và được xử lý theo cách công bằng, minh bạch. Đối với các nền tảng công nghệ hiện nay, blockchain chính là biểu tượng của một hệ thống quản lý dữ liệu an toàn, bền vững và có khả năng tạo nên một môi trường kỹ thuật số công bằng hơn.
Tính bảo mật và minh bạch của blockchain còn mở ra một chương mới trong việc xây dựng hệ thống pháp lý bảo vệ quyền sở hữu dữ liệu cá nhân. Khi một cá nhân sở hữu và kiểm soát dữ liệu của mình trên nền tảng blockchain, họ đồng thời được hưởng những quyền lợi và trách nhiệm pháp lý rõ ràng. Điều này giúp hình thành một nền tảng pháp lý chặt chẽ và minh bạch, đảm bảo quyền lợi của từng cá nhân trong việc tự do sở hữu và bảo vệ thông tin cá nhân, một yêu cầu cấp thiết trong nền kinh tế số toàn cầu hiện nay.
3. Thách thức pháp lý trong quản lý dữ liệu cá nhân trên Blockchain
3.1. Quyền được quên và thách thức của sự bất biến
Quyền được quên, được công nhận trong Quy định Bảo vệ dữ liệu chung của EU (GDPR), thể hiện một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ quyền tự do và quyền riêng tư của cá nhân. Quyền này cho phép mỗi người yêu cầu xóa bỏ dữ liệu cá nhân của mình khi thông tin đó không còn cần thiết hoặc khi người đó không muốn dữ liệu tiếp tục tồn tại. Tuy nhiên, với blockchain, tính chất bất biến - một trong những đặc trưng chính của công nghệ này - lại đi ngược lại bản chất của quyền được quên. Mỗi khối thông tin, một khi đã được ghi nhận trên chuỗi khối, sẽ tồn tại vĩnh viễn và không thể bị sửa đổi hay xóa bỏ. Đây là một thách thức không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn về mặt pháp lý và đạo đức, đặt ra câu hỏi làm thế nào để có thể vừa duy trì tính toàn vẹn của blockchain, vừa bảo vệ được quyền lợi chính đáng của người dùng.
Về mặt pháp lý, mâu thuẫn giữa quyền được quên và tính bất biến của blockchain không chỉ đòi hỏi sự can thiệp kỹ thuật mà còn yêu cầu phải có những giải pháp điều chỉnh pháp lý cụ thể, hợp lý. Điều này đặc biệt cần thiết trong các trường hợp nhạy cảm khi dữ liệu chứa thông tin cá nhân hoặc các dữ liệu quan trọng cần được xóa bỏ vì lý do riêng tư. Nếu không có sự điều chỉnh linh hoạt và thích hợp, quyền được quên có nguy cơ bị vô hiệu hóa trong môi trường blockchain. Do đó, vấn đề này không chỉ là một bài toán kỹ thuật, mà còn đặt ra yêu cầu đối với các nhà lập pháp phải có tầm nhìn và cách tiếp cận sáng tạo để cân bằng giữa lợi ích của cá nhân và tính bền vững của công nghệ.
Ảnh minh họa
3.2. Địa vị pháp lý của dữ liệu cá nhân và các quy định hiện hành tại Việt Nam
Tại Việt Nam, bảo vệ dữ liệu cá nhân và quyền riêng tư đã được nhấn mạnh qua Luật An ninh mạng 2018, cùng với một số quy định khác nhằm bảo vệ quyền lợi của người dùng trong không gian số. Tuy nhiên, khi đưa vào môi trường blockchain, các điều khoản hiện hành dường như vẫn còn nhiều khoảng trống cần được lấp đầy. Đặc biệt, khi blockchain đặt ra yêu cầu về tính bất biến và phi tập trung, quyền kiểm soát và bảo mật thông tin cá nhân lại trở nên phức tạp hơn nhiều. Hệ thống pháp lý hiện tại chủ yếu vẫn dựa trên cách tiếp cận truyền thống, trong khi đặc thù của blockchain đòi hỏi phải có sự điều chỉnh phù hợp để đáp ứng nhu cầu quản lý dữ liệu trong nền kinh tế số.
Vấn đề nằm ở chỗ liệu Việt Nam có thể xây dựng một hệ thống pháp lý đủ linh hoạt để bảo vệ quyền lợi cá nhân mà không cản trở sự phát triển của công nghệ blockchain. Điều này đòi hỏi phải có sự nghiên cứu sâu sắc và đổi mới trong tư duy pháp lý, đồng thời phải đảm bảo rằng các quy định pháp lý không chỉ là rào cản mà còn là nền tảng hỗ trợ, thúc đẩy các giải pháp công nghệ tiên tiến. Một trong những giải pháp tiềm năng là phát triển các quy định rõ ràng hơn về quyền sở hữu dữ liệu, đồng thời xác định ranh giới trách nhiệm của các bên liên quan khi xảy ra tranh chấp về dữ liệu cá nhân trong môi trường blockchain. Bên cạnh đó, việc xây dựng các tiêu chuẩn bảo mật và kiểm soát truy cập hợp lý cũng là một yếu tố quan trọng để bảo vệ quyền lợi của người dùng.
3.3. So sánh với các quy định quốc tế
Trong khi Việt Nam vẫn đang trong quá trình hoàn thiện các quy định về quyền sở hữu và bảo vệ dữ liệu cá nhân, nhiều quốc gia khác đã tiến xa trong việc xây dựng hành lang pháp lý để bảo vệ quyền lợi người dùng khi áp dụng blockchain. Liên minh châu Âu (EU) thông qua GDPR đã trở thành một hình mẫu tiêu biểu với các quy định rõ ràng nhằm đảm bảo quyền được quên, quyền bảo mật và quyền kiểm soát dữ liệu cá nhân của người dùng. Singapore cũng đã ban hành các chính sách bảo vệ dữ liệu cá nhân trong môi trường blockchain, với các quy định không chỉ bảo vệ người dùng mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển của công nghệ này trong nền kinh tế số.
Ở Mỹ, mặc dù các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân không thống nhất trên toàn quốc, một số bang như California đã thiết lập những đạo luật như CCPA (California Consumer Privacy Act), mang lại quyền kiểm soát mạnh mẽ cho người dùng đối với dữ liệu cá nhân của họ. Những quốc gia tiên phong này đã có những bước đi táo bạo nhằm bảo vệ quyền lợi người dùng trong không gian số, đặc biệt là với những công nghệ như blockchain vốn còn nhiều rào cản pháp lý.
Việc so sánh với các quốc gia phát triển không chỉ giúp Việt Nam học hỏi những kinh nghiệm quý báu mà còn là cơ hội để xây dựng một hệ thống pháp lý mang tính tiên phong, đáp ứng yêu cầu của thời đại công nghệ số. Điều này đòi hỏi phải có những bước điều chỉnh mạnh mẽ và linh hoạt từ phía các cơ quan lập pháp, đồng thời phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành công nghệ, kinh tế và pháp lý để đảm bảo rằng các quy định được xây dựng vừa thúc đẩy phát triển vừa bảo vệ quyền lợi người dùng một cách tối ưu.
Trong bối cảnh chuyển đổi số ngày càng mạnh mẽ, quyền sở hữu và bảo mật dữ liệu cá nhân trở thành một trong những vấn đề pháp lý trung tâm, đòi hỏi các quốc gia, trong đó có Việt Nam, phải có những giải pháp linh hoạt, sáng tạo. Blockchain - với những đặc tính độc đáo về phân quyền, bảo mật và minh bạch - mở ra cơ hội to lớn cho việc nâng cao quyền kiểm soát của người dùng, nhưng đồng thời cũng mang lại những thách thức không nhỏ về pháp lý, đặc biệt khi đứng trước các quyền cơ bản như quyền được quên. Việc tiếp thu các kinh nghiệm quốc tế và điều chỉnh các quy định pháp lý trong nước không chỉ là nhiệm vụ cần thiết mà còn là cơ hội để Việt Nam xây dựng một hệ thống pháp lý bảo vệ dữ liệu cá nhân tiên tiến, phù hợp với những thay đổi của thời đại công nghệ số.
4. Phân tích và thảo luận về những vấn đề đạo đức và pháp lý
4.1. Vấn đề về sự minh bạch và trách nhiệm pháp lý
Blockchain, với tính minh bạch và khả năng lưu trữ thông tin bất biến, được coi là một trong những giải pháp công nghệ hữu hiệu để nâng cao độ tin cậy trong quản lý dữ liệu. Mọi giao dịch và thông tin được ghi nhận công khai, đảm bảo rằng dữ liệu không bị thay đổi hoặc che giấu một cách không minh bạch. Tuy nhiên, chính đặc điểm phi tập trung của blockchain cũng đặt ra nhiều thách thức về mặt pháp lý, đặc biệt là khi xảy ra các sự cố liên quan đến vi phạm dữ liệu. Trong môi trường blockchain, khi không có một thực thể trung gian nào chịu trách nhiệm quản lý toàn bộ hệ thống, việc quy trách nhiệm trở nên phức tạp. Câu hỏi về trách nhiệm pháp lý - ai sẽ phải chịu trách nhiệm khi dữ liệu cá nhân bị xâm phạm hoặc khi quyền lợi của người dùng bị đe dọa - trở thành vấn đề pháp lý không dễ giải quyết.
Việc thiết lập các quy định pháp lý rõ ràng về trách nhiệm trên nền tảng blockchain là điều cần thiết, bởi lẽ không có một tổ chức trung tâm nào đảm bảo và giám sát toàn bộ hoạt động của chuỗi khối. Thay vào đó, trách nhiệm quản lý và bảo vệ dữ liệu phụ thuộc vào các bên tham gia mạng lưới, trong đó mỗi cá nhân đều phải chịu trách nhiệm trực tiếp đối với dữ liệu của mình. Nhưng khi các bên thứ ba, chẳng hạn như các nhà phát triển hoặc các doanh nghiệp, cũng tham gia vào việc quản lý dữ liệu trên blockchain, liệu họ có thể hoặc có nên phải chịu trách nhiệm nếu dữ liệu cá nhân của người dùng bị lạm dụng hay không? Đây là vấn đề cần có các quy định pháp lý chi tiết và cụ thể để phân định rạch ròi trách nhiệm của từng bên tham gia.
Mặt khác, sự minh bạch và phân quyền của blockchain đặt ra yêu cầu về trách nhiệm pháp lý của các cá nhân và tổ chức liên quan, nhưng cũng đồng thời là một lời nhắc nhở về sự cần thiết của các biện pháp quản lý rủi ro phù hợp. Khi các quốc gia ngày càng chú trọng xây dựng hệ thống pháp lý cho blockchain, việc đưa ra các biện pháp quy trách nhiệm đối với dữ liệu cá nhân sẽ góp phần tạo dựng lòng tin và khuyến khích sự tham gia của nhiều người dùng. Chính vì thế, cần phải có một cơ chế pháp lý chặt chẽ để vừa đảm bảo quyền lợi cá nhân vừa nâng cao tính minh bạch, giảm thiểu rủi ro và giải quyết các tranh chấp phát sinh khi có vi phạm dữ liệu.
4.2. Rủi ro đạo đức trong bảo mật dữ liệu cá nhân
Ngoài các vấn đề pháp lý, công nghệ blockchain còn đối mặt với các thách thức lớn về đạo đức, đặc biệt là trong việc bảo vệ quyền riêng tư của cá nhân. Dù có tính bảo mật cao, nhưng blockchain lại ghi lại mọi thông tin một cách công khai, mở ra khả năng truy vết và khai thác dữ liệu dễ dàng, dẫn đến nguy cơ lộ thông tin nhạy cảm. Trong một hệ thống blockchain, mọi giao dịch được ghi lại một cách minh bạch và không thể thay đổi, điều này đồng nghĩa với việc các dữ liệu cá nhân được lưu trữ lâu dài, đôi khi là vĩnh viễn. Nếu không có biện pháp bảo vệ hiệu quả, quyền riêng tư của người dùng có thể bị xâm phạm khi dữ liệu cá nhân trở thành mục tiêu khai thác bất hợp pháp của các bên có ý đồ xấu.
Bên cạnh đó, khi blockchain yêu cầu mọi thông tin phải minh bạch, vấn đề về đạo đức trong quản lý dữ liệu cá nhân càng trở nên cấp thiết. Quyền riêng tư của mỗi cá nhân có nguy cơ bị ảnh hưởng nếu không có các biện pháp kỹ thuật và pháp lý thích hợp. Một trong những vấn đề đặc biệt nhạy cảm là khi một số bên tham gia hệ thống có thể lạm dụng quyền truy cập dữ liệu để phục vụ cho lợi ích riêng. Trong bối cảnh công nghệ số ngày càng phát triển, việc bảo vệ dữ liệu cá nhân không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan quản lý mà còn là một yêu cầu đạo đức quan trọng đối với các cá nhân và tổ chức liên quan. Họ cần tuân thủ các quy tắc và tiêu chuẩn bảo mật nghiêm ngặt để đảm bảo rằng dữ liệu của người dùng không bị lợi dụng, thao túng hoặc rơi vào tay các bên không có quyền truy cập.
Việc xây dựng một hệ thống blockchain có trách nhiệm và đạo đức là điều không dễ dàng, bởi tính minh bạch và phi tập trung, trong nhiều trường hợp, lại mâu thuẫn với nhu cầu bảo mật dữ liệu cá nhân. Các giải pháp mã hóa hiện đại như Zero-Knowledge Proof (chứng minh không tiết lộ thông tin) có thể là một trong những cách hiệu quả để đảm bảo quyền riêng tư trong blockchain, cho phép xác minh các giao dịch mà không cần tiết lộ thông tin chi tiết. Tuy nhiên, việc áp dụng những công nghệ này cần được xem xét kỹ lưỡng, đảm bảo rằng các bên liên quan phải tôn trọng quyền lợi người dùng và tuân thủ các chuẩn mực đạo đức trong suốt quá trình vận hành.
Blockchain, dù mang đến nhiều lợi ích về minh bạch và bảo mật, cũng đòi hỏi một hệ thống pháp lý và chuẩn mực đạo đức tương ứng để bảo vệ quyền lợi người dùng một cách toàn diện. Việc thiết lập các quy định rõ ràng về trách nhiệm pháp lý và bảo vệ quyền riêng tư trên nền tảng blockchain sẽ không chỉ là nền tảng cho một nền kinh tế số phát triển bền vững mà còn là minh chứng cho cam kết về bảo vệ quyền lợi cá nhân trong thời đại số. Các bên liên quan, bao gồm cả các nhà lập pháp, doanh nghiệp và cộng đồng người dùng, cần nhận thức rõ ràng về trách nhiệm của mình, từ đó hợp tác và đóng góp vào việc xây dựng một hệ sinh thái blockchain minh bạch, công bằng và đáng tin cậy.
5. Kết luận và kiến nghị
Một là, tiềm năng và thách thức trong bối cảnh Việt Nam hội nhập vào kỷ nguyên số hóa, việc áp dụng blockchain để quản lý dữ liệu cá nhân
Sự phát triển của công nghệ blockchain mang lại tiềm năng to lớn trong việc quản lý dữ liệu cá nhân, đặc biệt khi Việt Nam đang đẩy mạnh tiến trình chuyển đổi số. Blockchain, với đặc điểm phi tập trung và tính minh bạch cao, có thể tạo ra một cơ chế bảo vệ dữ liệu cá nhân mà không phụ thuộc hoàn toàn vào các trung gian truyền thống. Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích này, việc ứng dụng blockchain tại Việt Nam cũng đặt ra hàng loạt thách thức, đòi hỏi quốc gia phải xây dựng hành lang pháp lý rõ ràng để đảm bảo quyền sở hữu và quyền bảo mật dữ liệu cá nhân một cách toàn diện. Đây là một bước đi tất yếu nếu Việt Nam muốn tham gia vào sân chơi kinh tế số toàn cầu, nơi mà bảo mật và quyền lợi cá nhân đang trở thành những vấn đề ngày càng quan trọng.
Hai là, xây dựng các quy định về quyền sở hữu dữ liệu trên nền tảng blockchain
Việt Nam cần đưa ra các quy định cụ thể về quyền sở hữu dữ liệu, nhằm đảm bảo rằng mỗi cá nhân có thể nắm quyền kiểm soát đối với thông tin cá nhân của mình ngay cả khi dữ liệu đó được lưu trữ trên nền tảng blockchain. Điều này có nghĩa là các cá nhân sẽ được quyền quyết định ai có thể truy cập vào dữ liệu của họ và vào thời điểm nào, trong khi đồng thời hạn chế khả năng lạm dụng dữ liệu từ các bên thứ ba. Các quy định này cần rõ ràng, minh bạch và khả thi trong thực tiễn, giúp bảo vệ quyền lợi của người dân một cách toàn diện. Việc thiết lập các quy định này cũng là tiền đề để Việt Nam đồng bộ với các chuẩn mực quốc tế, từ đó giảm thiểu những rủi ro phát sinh từ việc thiếu kiểm soát đối với quyền sở hữu dữ liệu cá nhân.
Quyền sở hữu dữ liệu cá nhân không chỉ dừng lại ở quyền tiếp cận mà còn là quyền kiểm soát tuyệt đối của người dùng đối với dữ liệu đó. Do tính bất biến của blockchain, dữ liệu cá nhân khi được ghi lại sẽ tồn tại mãi mãi, điều này có thể gây khó khăn nếu người dùng muốn chỉnh sửa hoặc xóa bỏ thông tin. Vì vậy, các quy định pháp lý cần hướng tới việc vừa bảo vệ quyền lợi của cá nhân vừa tạo cơ chế linh hoạt, để người dân thực hiện quyền kiểm soát dữ liệu một cách hiệu quả, kể cả khi dữ liệu đó đã được lưu trữ trên nền tảng blockchain.
Ba là, vai trò của các tổ chức trung gian trong quyền được quên và bảo vệ quyền lợi người dùng
Khái niệm “quyền được quên” được nhấn mạnh trong Quy định Bảo vệ dữ liệu chung của EU (GDPR) đã đưa ra một tiền lệ pháp lý quan trọng về quyền của cá nhân trong việc yêu cầu xóa bỏ dữ liệu không còn cần thiết. Tuy nhiên, tính chất bất biến của blockchain lại gây khó khăn cho việc thực thi quyền này. Để giải quyết thách thức này, Việt Nam cần cân nhắc tăng cường vai trò của các tổ chức trung gian trong việc hỗ trợ người dân thực hiện quyền được quên. Các tổ chức này có thể đóng vai trò như một cầu nối, giúp xác minh tính hợp lý của yêu cầu và hỗ trợ việc xử lý thông tin, từ đó đảm bảo quyền lợi của người dùng được bảo vệ.
Các tổ chức trung gian không chỉ hỗ trợ thực hiện quyền được quên mà còn đảm bảo rằng các quy trình xóa dữ liệu, nếu khả thi, sẽ diễn ra một cách an toàn và bảo mật, tuân theo các quy chuẩn pháp lý. Tăng cường vai trò của các tổ chức trung gian trong bảo vệ quyền lợi người dùng không chỉ giúp giảm thiểu các rủi ro từ việc lưu trữ dữ liệu trên nền tảng blockchain mà còn tạo nên một cơ chế đảm bảo tính công bằng trong hệ thống, thúc đẩy lòng tin của người dùng vào hệ thống dữ liệu cá nhân của Việt Nam. Việc thiết lập và phát huy vai trò của các tổ chức này còn là một bước đi phù hợp để Việt Nam không chỉ bảo vệ quyền lợi người dân mà còn gia tăng hiệu quả trong quản lý dữ liệu cá nhân một cách khoa học và hợp lý.
Bốn là, thiết lập biện pháp bảo mật và khuyến khích công nghệ an toàn
Việt Nam cần đầu tư vào các biện pháp bảo mật bổ sung nhằm giảm thiểu rủi ro xâm phạm dữ liệu cá nhân trên nền tảng blockchain. Điều này có thể bao gồm việc áp dụng các công nghệ mã hóa tiên tiến như Zero-Knowledge Proof hoặc homomorphic encryption, giúp bảo mật dữ liệu mà không làm mất đi tính minh bạch của blockchain. Các biện pháp này cho phép người dùng xác thực giao dịch hoặc dữ liệu mà không cần tiết lộ thông tin chi tiết, góp phần tăng cường tính bảo mật và độ an toàn của hệ thống.
Khuyến khích phát triển các công nghệ an toàn là điều cấp thiết, bởi việc áp dụng blockchain trong quản lý dữ liệu cá nhân vẫn đang phải đối mặt với nhiều rủi ro từ tấn công mạng. Các biện pháp này không chỉ giúp bảo vệ người dùng khỏi nguy cơ bị xâm phạm mà còn tạo cơ sở để các tổ chức và cá nhân tự tin hơn khi lưu trữ dữ liệu cá nhân trên nền tảng blockchain. Việc Việt Nam đầu tư vào công nghệ an toàn và các biện pháp bảo mật cũng là tiền đề quan trọng để thu hút các doanh nghiệp công nghệ quốc tế, giúp nền kinh tế số phát triển bền vững, thúc đẩy hội nhập quốc tế một cách hiệu quả.
Năm là, bước đi chiến lược trong bảo vệ dữ liệu cá nhân
Những nỗ lực của Việt Nam trong việc xây dựng hành lang pháp lý cho blockchain và bảo vệ dữ liệu cá nhân sẽ không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi người dân mà còn là một trong những bước đi chiến lược để phát triển kinh tế số trong kỷ nguyên toàn cầu hóa. Học hỏi từ các quy định quốc tế như GDPR và đồng thời phát huy nội lực để tạo ra các biện pháp bảo vệ phù hợp với điều kiện Việt Nam sẽ giúp quốc gia tạo dựng một nền tảng blockchain đáng tin cậy và bền vững.
Việc xây dựng hành lang pháp lý cho blockchain và bảo vệ dữ liệu cá nhân là thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam khẳng định vị thế của mình trong lĩnh vực công nghệ số. Những nỗ lực nhằm minh bạch hóa quyền sở hữu dữ liệu và phát triển các biện pháp bảo mật sẽ góp phần không nhỏ vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế số, đồng thời bảo vệ quyền lợi người dân một cách toàn diện và công bằng./.
------------------------------
Tài liệu tham khảo
1. Chính phủ (2022), Nghị định số 53/2022/NĐ-CP ngày 15/08/2022 quy định chi tiết một số điều của Luật An ninh mạng.
2. Cục Thông tin và Dữ liệu Singapore (2021), Personal Data Protection Act (PDPA) and Blockchain Regulations.
3. Hiệp hội Blockchain quốc tế (2020), Blockchain và Bảo vệ Dữ liệu Cá nhân: Thực trạng và Giải pháp Pháp lý. Blockchain International Journal, 10(4).
4. Institute of Electrical and Electronics Engineers - IEEE (2021), IEEE Standards for Blockchain Technology and Data Protection.
5. Quốc hội (2018), Luật An ninh mạng số 24/2018/QH14 ngày 12/06/2018.
6. Satoshi Nakamoto (2008), Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System.
7. Ủy ban châu Âu (2018), Quy định Bảo vệ dữ liệu chung của EU (GDPR).
8. World Economic Forum (2019), Blockchain Beyond the Hype: A Practical Framework for Business Leaders. Geneva, Switzerland.
Lê Hùng (Học viện Chính trị khu vực I)
Theo Phaply.net
