Trong hành trình giữ nước của dân tộc Việt Nam, có những con người đã ngã xuống ngay trước thời khắc chiến thắng, nhưng lý tưởng và tinh thần của họ đã hóa thành bất tử. Liệt sĩ – Thiếu tá Nguyễn Xuân Thư, Phó Trung đoàn trưởng Trung đoàn 10, Sư đoàn 4, Quân khu 9 – là một biểu tượng sống động cho phẩm chất của Bộ đội Cụ Hồ. 27 tuổi – anh đã ngã xuống trong trận đánh cuối cùng tại Long Mỹ, chỉ vài giờ trước khi Hiệp Định Paris có hiệu lực. Máu xương anh đổ xuống không chỉ để giữ trận địa, mà để giữ trọn lý tưởng “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Người con xứ Nghệ kiên cường ấy đã trở thành linh hồn của những trận đánh oai hùng và trang sử bất diệt của Quân đội nhân dân Việt Nam. Suốt hành trình 80 năm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc kể từ Cách mạng Tháng Tám năm 1945, hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ luôn gắn liền với những tấm gương hy sinh cao cả, trong đó có liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư – người con xứ Nghệ, người chỉ huy trẻ tuổi của Trung đoàn 10, Sư đoàn 4, Quân khu 9 trong kháng chiến chống Mỹ. Sự nghiệp và cuộc đời anh – từ khi nhập ngũ năm 18 tuổi đến khi hy sinh ở tuổi 26 – là khúc tráng ca rực sáng giữa chiến trường miền Tây Nam Bộ, là một minh chứng sinh động cho phẩm chất cao quý của “Bộ đội Cụ Hồ”, cho truyền thống đánh giặc giữ nước oai hùng của Quân đội nhân dân Việt Nam, và cũng là kết tinh của tinh thần bất khuất, ý chí sắt đá của quê hương Nghệ An – nơi sản sinh ra biết bao anh hùng, chí sĩ yêu nước. Với người lính trẻ hôm nay, việc ôn lại cuộc đời và tấm gương liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư không chỉ là tưởng nhớ một người anh hùng, mà còn là dịp để thế hệ hôm nay và mai sau chiêm nghiệm, học hỏi những giá trị thiêng liêng đã làm nên sức mạnh dân tộc. Tấm gương sống, chiến đấu và hy sinh của anh có giá trị định hướng sâu sắc, cả về lý tưởng sống lẫn phẩm chất quân nhân trong thời đại mới.
Trưởng thành trong khói lửa chiến tranh
Nguyễn Xuân Thư sinh năm 1946 tại xã Đại Đồng, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An – vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi sinh ra nhiều bậc anh hùng, chí sĩ. Trong bối cảnh đất nước chia cắt, chiến tranh tàn khốc, tuổi thơ của anh gắn liền với gian khó và ý chí vươn lên. Từ ruộng đồng, làng quê nghèo, anh đã sớm nuôi chí “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, hòa vào khí thế của lớp lớp thanh niên lên đường đánh Mỹ cứu nước. Năm 1964, khi vừa tròn 18 tuổi, Nguyễn Xuân Thư xung phong nhập ngũ. Từ đó, cuộc đời anh gắn trọn với con đường binh nghiệp, sống và chiến đấu vì lý tưởng độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc. Chỉ trong vòng chưa đầy 10 năm, anh đã đi qua nhiều chiến trường ác liệt, từ Tây Nguyên đến U Minh Hạ, từ Sư đoàn 320 đến Trung đoàn 10 (Sư đoàn 4), mang theo tinh thần bất khuất và lòng quả cảm của người lính xứ Nghệ. Tài năng quân sự của Nguyễn Xuân Thư nhanh chóng bộc lộ qua từng chiến dịch. Anh từng là Tiểu đội trưởng, rồi Trung đội phó, Đại đội phó, Tiểu đoàn trưởng, và đến năm 1972 được bổ nhiệm giữ chức Phó Trung đoàn trưởng Trung đoàn 10, Sư đoàn 4, Quân khu 9 – khi mới 26 tuổi. Những chức vụ ấy không đến từ ưu ái, mà được hun đúc bằng mồ hôi, máu và lòng tin tuyệt đối từ đồng đội. Anh không chỉ là người chỉ huy giỏi chiến thuật, mà còn là tấm gương đạo đức, sống giản dị, hòa đồng, gần gũi chiến sĩ. Mỗi lần hành quân qua vùng sình lầy, rừng đước, anh đều đi đầu, xốc vác cùng anh em, nhường phần cơm nước sạch cho lính trẻ. Đối với chiến sĩ mới, anh là người anh, người thầy, người truyền lửa.
Ở chiến trường miền Tây, nơi rừng tràm ngập mặn và sình lầy trở thành ranh giới sinh tử, thiếu tá Nguyễn Xuân Thư không chỉ là một chỉ huy giỏi chiến thuật, mà còn là người biết khơi dậy tinh thần thép trong lòng chiến sĩ. Tại mặt trận miền Tây, Nguyễn Xuân Thư trực tiếp chỉ huy hàng loạt trận tấn công từ chi khu Giá Ngựa, Vàm Đình, Thị Tường, Cái Nước đến Bà Thầy, Nổng Cạn... Anh và đồng đội đã vận dụng sáng tạo chiến thuật “nở hoa trong lòng địch”, một hình thức đặc công độc đáo vừa bí mật, vừa chớp nhoáng, vừa hiệu quả. Với anh, chiến đấu không chỉ là kỹ năng, mà là một phẩm chất được rèn qua từng trận đánh, từng bước chân hành quân âm thầm giữa lòng địch. Theo lời kể của Trung tá Hoàng Đình Kiền, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, người đã gắn bó với liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư từ tháng 11-1964 đến ngày anh hy sinh, Trung đoàn 10 nhận lệnh của Bộ Quốc phòng hành quân vào Nam chiến đấu vào ngày 20-11-1964. Đoàn hành quân bộ vượt Trường Sơn, càng tiến sâu vào phía Nam, đoàn càng gặp khó khăn. Ròng rã hơn hai tháng trời đêm ngủ ngày đi, trèo rừng lội suối vượt qua muôn vàn khó khăn thử thách, hạ tuần tháng 1-1965, Tiểu đoàn 13 - đơn vị hành quân sau cùng của trung đoàn đã có mặt tại Khu 6 tỉnh Gia Lai. Vừa trải qua một cuộc hành quân đầy gian khổ, bộ đội chưa có lấy một ngày nghỉ ngơi, Trung đoàn 10 đã được lệnh bước vào chiến đấu. Trận phục kích địch trên đường số 19 là trận đánh đầu tiên của trung đoàn trên chiến trường miền Nam. Với tinh thần “Còn người còn trận địa”, trận đánh kết thúc, hai đại đội biệt kích địch bị diệt gọn. Kết thúc 4 trận đánh trên đường số 19 và tập kích vào đồn giặc, Trung đoàn 10 được mặt trận Quân khu 5 giao nhiệm vụ cùng với các đơn vị bạn tập kích tiêu diệt căn cứ Kan Nắk. Ở Tây Nguyên, căn cứ Kan Nắk được ví là “một pháo đài” bất khả xâm phạm. Trong ký ức của những đồng chí, đồng đội cũ, “Anh Thư luôn đi đầu trong những trận đánh ác liệt. Khi vào trận, mắt anh sáng lên như có lửa. Anh không ra lệnh như một cấp trên xa cách – mà truyền quyết tâm như một người anh cả, một người dám hy sinh trước tiên.” Ông Sáu Cử, một đồng đội của liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư, đến bây giờ ông vẫn còn nhớ y nguyên tính nết của Trung tá Nguyễn Xuân Thư. “Anh Hai Thư rất nóng tính. Nhưng tính nóng của anh không bị người ta ghét, bởi anh nóng tính nhưng không bao giờ để bụng…”, ông Sáu Cử kể lại. Ở chiến trường miền Tây, nơi rừng tràm, sông nước, bùn lầy và hỏa lực địch luôn rình rập, Nguyễn Xuân Thư hiện lên như một người chỉ huy không chỉ đánh giỏi mà còn truyền cảm hứng bằng chính khí chất lính trận của mình. Đồng đội gọi anh là “người chỉ huy của những trận đánh không lùi”. Bởi trong mọi hoàn cảnh, anh kiên cường – mưu trí – dứt khoát, luôn vào trận với tinh thần “còn người là còn trận địa”. Liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư và đồng đội đã vận dụng sáng tạo chiến thuật này tại mặt trận miền Tây Nam Bộ, đặc biệt là trong các trận đánh như Cái Nước, Nổng Cạn. Sự thành công của chiến thuật "nở hoa trong lòng địch" đã góp phần quan trọng vào việc làm suy yếu hệ thống phòng ngự của đối phương, mở rộng vùng giải phóng và tạo tiền đề cho những chiến thắng lớn hơn. Đây là minh chứng cho trí tuệ và sự linh hoạt của nghệ thuật quân sự Việt Nam, luôn biết cách "lấy yếu chống mạnh, lấy ít địch nhiều" để giành thắng lợi.
Ký ức đồng đội
Gần nửa thế kỷ đã trôi qua, những đồng đội từng chiến đấu bên Nguyễn Xuân Thư vẫn chưa quên dáng người kiên cường, ánh mắt sáng và tiếng cười hiền hậu của anh. Trong mỗi buổi gặp mặt truyền thống, nhắc đến tên anh, mọi người đều rưng rưng. Với họ, Thư không chỉ là chỉ huy, mà là một người đồng chí, người anh – người đã sống một đời trọn vẹn vì lý tưởng cách mạng. Liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư không chỉ được đồng đội yêu mến mà còn được đánh giá là hình mẫu tiêu biểu cho người lính chiến đấu và chỉ huy giữa chiến trường khốc liệt. Anh để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng chí, đồng đội, thể hiện qua các hồi ức và lời kể. Đại tá Vũ Văn Hòa, nguyên Chính ủy Trung đoàn 10 xúc động kể: “Trận Long Mỹ khốc liệt lắm. Khi hay tin Thư hy sinh, chúng tôi lặng người. Anh hy sinh khi chiến thắng nằm trong tầm tay – một chiến thắng được đánh đổi bằng chính sự sống của anh.”
Theo lời kể của đồng chí Hoàng Đình Kiền, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, nguyên Cục trưởng Cục Quân huấn, Bộ Tổng Tham mưu, nguyên chiến sĩ Trung đoàn 10, liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư là người chỉ huy trẻ, tài năng, bản lĩnh và dũng cảm. “Tôi đã từng chứng kiến đồng chí Thư chỉ huy trận đánh cầu Đình Khao, trận đánh Giá Ngựa, trận đánh Thị Tường, trận Long Mỹ... Với những phẩm chất xuất sắc của một người chỉ huy trực tiếp chiến đấu, trực tiếp xây dựng đơn vị, đồng chí hoàn toàn xứng đáng với vị trí Phó Trung đoàn trưởng khi mới 26 tuổi.”. Cựu chiến binh Nguyễn Thừa, nguyên Phó Chính ủy Tiểu đoàn 7, Trung đoàn 10 lại nhấn mạnh, liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư là người sống gương mẫu, hòa đồng, có sức cảm hóa mạnh mẽ. “Đồng chí Thư sống giản dị, gần gũi với anh em. Được anh chỉ huy là niềm vui, là động lực cho nhiều chiến sĩ. Anh không cần nói nhiều, nhưng mỗi lời nói đều làm cho người khác nể phục.” Cựu chiến binh Nguyễn Thừa kể. “Không bao giờ lùi bước – sẵn sàng hy sinh ở tuyến đầu” là nhận định và đánh giá của một chiến sĩ nguyên là liên lạc Tiểu đoàn 7. “Khi sở chỉ huy bị trúng bom, anh Thư là người cuối cùng rời khỏi trận địa, nhưng cũng là người mãi mãi nằm lại đó. Lúc ấy tôi bị thương, nhưng vẫn nhớ như in hình ảnh anh xông lên chỉ huy trực tiếp dù bom đạn trút xuống. Không ai khác, chính anh giữ vững tinh thần cho cả đơn vị.”. Cảm kích, đánh giá cao cũng như ghi nhận hình mẫu tiêu biểu cho người lính chiến đấu và chỉ huy giữa chiến trường khốc liệt, Đồng chí Hoàng Đình Kiền thẳng thắn nhấn mạnh: “Nếu còn sống, đồng chí Thư chắc chắn sẽ là cán bộ chỉ huy cao cấp của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Những gì anh để lại cho đồng đội, cho lịch sử là xứng đáng với danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.”. Như lời kể của các cựu chiến binh Trung đoàn 10: “Trung đoàn chúng tôi có nhiều người đã hy sinh, nhưng tên tuổi của đồng chí Nguyễn Xuân Thư là một biểu tượng. Các thế hệ sau luôn biết về anh, kể cả khi thi thể anh không còn tìm thấy - Người sống mãi trong ký ức và niềm tự hào của Trung đoàn 10”.
Khát vọng hòa bình và đề xuất truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân
Sau trận đánh vào đêm 27-1-1973 của Tiểu đoàn 7 tại Long Mỹ, không ai tìm thấy thi thể anh trong chiến trường ngổn ngang. Đến năm 1975, gia đình mới nhận được giấy báo tử, vẻn vẹn với thông tin anh hy sinh tại mặt trận phía Nam. Năm 2008, một đồng đội cũ tìm lại được tấm ảnh chụp Nguyễn Xuân Thư ngay trước giờ ra trận. Và năm 2011, nắm đất thiêng từ nơi anh hy sinh đã được đưa về Nghệ An, an táng cạnh mộ cha mẹ – khép lại hành trình dài đằng đẵng của một ký ức chưa bao giờ nguôi ngoai của người thân, đồng đội, đồng chí và gia đình. Tuổi 26 của Nguyễn Xuân Thư không còn là một con số. Đó là ngọn lửa – cháy mãi trong lòng đồng đội, trong trang sử vàng của Quân khu 9, và trong trái tim của thế hệ hôm nay. Người lính ấy – với phong cách chiến đấu của một người lãnh đạo quả cảm, biết sống vì lý tưởng và dám chết cho tổ quốc – chính là hình ảnh bất tử của người lính Việt Nam. Tuổi 26 của Nguyễn Xuân Thư không chỉ là dấu mốc đời người – mà là đỉnh cao của lý tưởng, là ngọn lửa thiêng bùng cháy giữa trận mạc, để rồi hóa thân vào sử thi dân tộc. Anh không chỉ sống một cuộc đời, mà sống thay cho bao đồng đội, cho Tổ quốc đang cần những người con dám ra đi không hẹn ngày trở lại. Trong khói lửa Long Mỹ, anh hiện lên như một biểu tượng sống của người lính Cụ Hồ – quả cảm, kiên trung, và bất khuất đến giây phút cuối cùng.
Liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư không chỉ là một người lính dũng cảm, mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước và lý tưởng cao đẹp mà nhiều thế hệ trẻ hôm nay hướng đến. Cuộc đời và sự hy sinh của anh khắc sâu trong tâm trí của những người yêu nước, là động lực thúc đẩy họ tham gia những hành động xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Hành trình 8 năm từ Bắc vào Nam của Nguyễn Xuân Thư đại diện cho tinh thần kiên cường của cả một thế hệ, họ sẵn sàng bước vào cuộc sống gian khổ để mang lại sự bình yên cho Tổ quốc. Hình ảnh anh hy sinh vì lý tưởng cao cả giúp cho các thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về giá trị của độc lập, tự do. Những câu chuyện về sự hy sinh của anh đã giúp nhiều người nhận ra rằng tự do và hòa bình không phải tự nhiên mà có, mà cần phải đánh đổi bằng mồ hôi, nước mắt, và cả sinh mạng. Truyền thống tốt đẹp đó vẫn tiếp tục được gìn giữ và phát huy trong những thế hệ hiện tại, trở thành nguồn động lực cho những người lao động, cống hiến cho đất nước. Sự hy sinh của các anh hùng, liệt sĩ thế hệ đi trước là một di sản vô giá, mang ý nghĩa sâu sắc đối với cuộc sống hôm nay. Sự ngã xuống của họ không chỉ đơn thuần là sự mất mát mà còn là nền tảng vững chắc cho độc lập, tự do và hòa bình của dân tộc. Chính sự hy sinh của họ đã tạo nên một đất nước thống nhất, toàn vẹn. Chính sự hy sinh ấy đã xóa tan mọi rào cản, đoàn kết dân tộc để xây dựng một Tổ quốc vững mạnh. Máu của các anh hùng liệt sĩ đã tưới lên mảnh đất quê hương, để từ đó cây hòa bình vươn lên xanh tươi, rực rỡ. Đây là lời nhắc nhở không ngừng về giá trị của hòa bình, về sự cần thiết phải gìn giữ và bảo vệ những gì đã được đánh đổi bằng xương máu.
Với những chiến công, cống hiến và sự hy sinh anh dũng, liệt sĩ Nguyễn Xuân Thư xứng đáng được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Đây không chỉ là sự ghi nhận chính thức từ Đảng, Nhà nước và Quân đội, mà còn là lời tri ân muộn màng nhưng xứng đáng đối với người đã lấy cái chết để giữ trọn lời thề “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Các địa phương, đơn vị liên quan – trong đó có Sư đoàn 4, Quân khu 9 và tỉnh Nghệ An – đã và đang nỗ lực hoàn thiện hồ sơ, thu thập tư liệu và nhân chứng để trình cấp có thẩm quyền xét duyệt. Đây là hành trình tiếp nối lòng trung hiếu của một người con ưu tú đất Việt. Nguyễn Xuân Thư không chỉ là tên gọi trong danh sách liệt sĩ, mà là biểu tượng sống động của lý tưởng cách mạng, của tuổi trẻ “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”. Anh ngã xuống khi Tổ quốc sắp bước vào bình minh độc lập, để chính ánh sáng hòa bình ấy có thêm vầng hào quang của máu người lính. Trong những ngày tháng Tám và mùa thu lịch sử, khi tiếng Quốc ca vang lên khắp núi sông, hãy dành một khoảnh khắc lặng lại – để tưởng nhớ Nguyễn Xuân Thư và hàng triệu liệt sĩ đã hóa thân vào đất mẹ. Họ không cần bia đá, vì họ đã trở thành những ngọn núi, dòng sông – sống mãi trong hồn thiêng sông núi Việt Nam./.
Nguyễn Văn Hiền – Trần Mai Ước
