Đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ, Đèn Mỹ Tho khi tỏ khi lu. Anh về học lấy chữ nhu, Chín trăng em đợi mười thu em chờ. "Nhu" là thành phần biểu âm của chữ "nho". Nho là "học trò" tức "người cần dùng" (chữ "nho" gồm có chữ "nhân" và chữ "nhu"). Đạo nho là "đạo của người có học" (do thầy Khổng Tử sáng lập) nên người Việt mình quen gọi chữ Hán là chữ nho, thực ra là chữ thánh hiền (Nhất tự vi sư): Vốn là "Nhất tự vi sư", Ai thêm "bán tự vi sư" cho phiền? "Nhẫn" là "đao" khứa lên "tim", Đời ta một chữ thánh hiền chửa xong... Trong quyển "Ca dao - tục ngữ Việt Nam" (một giáo viên dạy văn đã cho chúng tôi mượn xem), tác giả Hoài Quỳnh có giải thích về câu ca dao "Đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ..." nguyên văn như sau: "Người con gái mong muốn người con trai mình yêu thương nên cố gắng học hành (tức học chữ nho) để lập nên sự nghiệp sáng sủa giống như đèn Sài Gòn chứ nếu không sẽ bị lu mờ như đèn Mỹ Tho, dù có phải chờ đợi chín hay mười năm cô ấy cũng cam lòng..." Lời giải thích trên theo chúng tôi không chính xác vì vào cái thời "đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ", chữ nho đang bị thất thế làm sao giúp chàng "lập nên sự nghiệp" được? Trái lại, những người muốn đi làm cho Pháp ở Sài Gòn thời Pháp thuộc đều phải thông thạo chữ quốc ngữ. Tác giả câu ca dao này có lẽ là một nhà nho yêu nước đã mượn lời người con gái khuyên chàng trai nên từ bỏ "sự nghiệp" giúp việc cho Tây, thà trở về quê sống tuy nghèo khó mà giữ được đạo nhà (đạo nho, đạo trung quân ái quốc). Câu ca dao "Đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ... " được sáng tác theo cả ba thể: Phú (Nói thẳng), Tỉ (So sánh) và Hứng (Nổi cảm xúc lên)...

Nhà Hán sau khi chiếm được Nam Việt của Triệu Ai Vương liền đổi nước ta thành Giao Chỉ bộ gồm 9 quận trong đó có quận Giao Chỉ chiếm cả vùng Bắc bộ ngày nay (Cửu Chân và Nhật Nam thuộc bắc Trung bộ). Các quận còn lại thuộc Quảng Đông, Quảng Tây và đảo Hải Nam. Đứng đầu "bộ" là Thứ sử, đứng đầu "quận" là Thái thú. Đến năm 202 theo đề nghị của Sĩ Nhiếp, nhà Đông Ngô mới đổi tên Giao Chỉ bộ thành Giao Châu để khỏi lẫn với Giao Chỉ quận. Để có đủ lực đánh nhau với Tào Tháo (nước Ngụy) và Lưu Bị (nước Thục), Đông Ngô của Tôn Quyền bóc lột dân ta tàn ác nhất trong số các triều đại Trung Quốc thời Bắc thuộc đến nỗi sau này dân ta luôn lấy tên Ngô đặt cho mọi loại giặc dữ ở phương Bắc ("Giặc bên Ngô không bằng bà cô bên chồng" hay "Cáo Bình Ngô" v. v...). Chúng hung dữ lắm thay! Vậy mà: “Tôi muốn cỡi cơn gió mạnh, Đạp làn sóng dữ, Chém cá kình ở biển Đông, Giải phóng non sông khỏi bọn giặc nước, Chứ không chịu khom lưng làm tì thiếp cho ai cả!” Người nói câu này là một cô gái rất đẹp ở tuổi đôi mươi tên là Triệu Thị Trinh (225 - 248) được cả quân ta và quân địch tặng danh hiệu là “Nhụy Kiều Tướng Quân” tức vị tướng yêu kiều. Thơ ca dân gian có câu: “Ru con, con ngủ cho lành, Để mẹ gánh nước rửa bành ông voi. Muốn coi lên núi mà coi, Coi bà Triệu tướng cưỡi voi đánh cồng.” Lũ trẻ cũng có bài đồng dao: “Có bà Triệu tướng, Vâng lệnh Trời ra. Trị voi một ngà, Dựng cờ mở nước. Lệnh truyền sau trước, Theo bước bà vương.” Trai tráng cả nước nô nức tham gia hàng ngũ nghĩa quân. Năm 245, Triệu Thị Trinh khởi nghĩa tại huyện Cửu Chân. Quân ta ồ ạt tấn công khắp các huyện thành khiến quân Ngô vỡ chạy hoặc bị tiêu diệt. Bình định xong Cửu Chân, bà Triệu tiến đánh Giao Chỉ quận. Cả một vùng Giao Châu được giải phóng. Thứ sử Giao Châu bị bắt và bị xử tử. Giang Đông bị rúng động. Vua Ngô là Tôn Quyền phải sai cháu của Lục Tốn (danh tướng thời Tam Quốc) là Lục Dận sang đánh bà Triệu và làm thứ sử Giao Châu. Lục Dận đã gây ô nhiễm tất cả các sông, suối ở nước ta bằng chất ô uế và xác động vật ("chiêu" này ngày nay còn có kẻ muốn dùng chăng?). Thế giặc rất mạnh. Quân ta bị thiếu lương thực và bị “ngộ độc thực phẩm” rất nhiều nên phải lui về núi Tùng ở Thanh Hóa sau hàng chục trận đánh. Bị bao vây không thể thoát, bà Triệu đã rút gươm tự sát trên đỉnh núi Tùng để không bị rơi vào tay quân giặc vào buổi chiều ngày 21 tháng 2 năm 248 khi mới 23 tuổi...

Hầu hết cờ quốc gia trên thế giới đều có kích thước "dài gấp rưỡi rộng" để dễ ghi hình 6 x 9 nhưng với Việt Nam, kích thước ấy còn có thêm một ý nghĩa nữa: "Dọc ngang phải tính, Cho ảnh sáu - chín. Sáu chín năm tư, Số dân tộc chính!" Tiện quá phải không ạ? Theo lời tác giả của Cờ Việt Nam (Nguyễn Hữu Tiến 1901 - 1941) "Hỡi những ai cùng máu đỏ da vàng, Hãy chiến đấu dưới cờ thiêng Tổ quốc. Nền cờ đỏ thắm máu đào vì nước, Sao vàng tươi như da của giống nòi. Sĩ, Nông, Công, Thương, Binh nước ta ơi, Đoàn kết lại như sao vàng năm cánh!" "Máu đỏ da vàng" là màu Cờ Việt Nam. 5 cánh sao tượng trưng cho 5 "trụ cột" của cả nước: Sĩ, Nông, Công, Thương, Binh. Lấy giao điểm hai đường chéo của lá cờ làm tâm vẽ vòng tròn có bán kính bằng 1 / 5 chiều dài lá cờ, ta được vòng tròn đi qua 5 đỉnh của ngôi sao trên... Nguyễn Hữu Tiến hy sinh vào tháng Tám năm 1941 (bị Pháp xử bắn), chưa kịp nhìn thấy cờ đỏ sao vàng tung bay lần đầu tiên vào ngày 23 tháng 11 năm 1941. Quốc dân đại hội Tân Trào tại Tuyên Quang ngày 16 / 8 / 1945 đã chính thức chọn cờ đỏ sao vàng là Cờ Việt Nam.

Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư, Độc điếu song tiền nhất chỉ thư. Chi phấn hữu thần liên tử hậu, Văn chương vô mệnh lụy phần dư. Cổ kim hận sự thiên nan vấn, Phong vận kỳ oan ngã tự cư. Bất tri tam bách dư niên hậu, Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như? Trên đây là một bài thơ "Đường luật thất niêm" của Nguyễn Du từng bị cho là "ngụy tác" bởi "Nguyễn Du đã từng đánh hỏng bao nhiêu sĩ tử vì lỗi làm thơ thất niêm thất luật không lẽ gì chính mình lại vi phạm lỗi ấy..." (Nguyễn Cẩm Xuyên, báo KTNN số 896). Vâng, đó là bài thơ Đường thất ngôn bát cú (TNBC) "luật bằng" vì chữ thứ hai trong câu đầu (Hồ) dùng thanh bằng nên chữ thứ hai câu chót cũng phải là bằng chứ không thể là trắc (hạ) được. Nhưng Bác Bảo Vệ lại cho đây là "lỗi cố tình" của Nguyễn Du... Sáu câu trên của bài thơ này hoàn toàn giữ đúng niêm luật của một bài thơ Đường TNBC. Cặp câu Đề giới thiệu cảnh vật tang thương biến đổi tột cùng ("tẫn" là "tột cùng") sau hai thế kỷ từ Tiểu Thanh đến Nguyễn Du, vườn hoa xưa nay chỉ còn là bãi hoang tàn: Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư, Độc điếu song tiền nhất chỉ thư. Ngoài song trông vào khách viếng chỉ được đọc một mảnh tình thơ sót lại (bị người vợ cả của chồng nàng ghen ghét nên đốt hết) của nàng Tiểu Thanh (sinh năm 1594 và mất năm 1612 khi mới vừa 18 tuổi) được người đời sau lưu giữ để thương tiếc một bậc tài hoa bạc mệnh. Cặp câu Thực tả về miếu thờ trang nghêm có cả di ảnh "chi phấn hữu thần" và mảnh thơ sầu thảm ấy (lụy phần dư): Chi phấn hữu thần liên tử hậu, Văn chương vô mệnh lụy phần dư. Cặp câu Luận nói về tâm trạng Nguyễn Du đang tự mang (ngã tự cư) "hận sự" giống như nàng: Cổ kim hận sự thiên nan vấn, Phong vận kỳ oan ngã tự cư. Căp câu Kết "phá cách" (thất niêm) bởi đột nhiên Nguyễn Du thảng thốt nói về mình và chỉ có... xót thương mình: Bất tri tam bách dư niên hậu, Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như? Có nghĩa là: Chẳng biết ba trăm năm nữa thiên hạ có ai khóc Tố Như (tức Nguyễn Du) không? Quý vị nghĩ sao nếu cặp câu kết này được Nguyễn Du viết... đúng niêm luật bài thơ Đường? Nguyễn Du cho điều đó không chỉ "vô duyên" mà còn làm hỏng bố cục của bài thơ nên đã quyết định "phá cách" riêng hai câu kết. Và quả thật chính hai câu kết này đã trở thành bất hủ như Truyện Kiều của Nguyễn Du. Tóm lại Độc Tiểu Thanh Ký là của Nguyễn Du viết chứ không ai khác và cũng không có chuyện "tam sao thất bổn" ở đây...

QUỐC KÊU CẢM HỨNG Thơ: Nguyễn Khuyến (1835 - 1909) Lời bàn: Nguyễn Đình Đại (BBV) Khắc khoải sầu đưa giọng lửng lơ, Ấy hồn Thục Đế thác bao giờ. Năm canh máu chảy đêm hè vắng, Sáu khắc hồn tan bóng nguyệt mờ. Có phải tiếc xuân mà đứng gọi, Hay là nhớ nước vẫn nằm mơ? Ban đêm ròng rã kêu ai đó? Giục khách giang hồ dạ ngẩn ngơ. Hai câu đề "giới thiệu" tiếng cuốc kêu nghe "khắc khoải" bởi đó là hồn của vua Thục (Đỗ Vũ hay Đỗ Quyên thời Chiến Quốc) hận mất nước khi chết hóa thành chim "cuốc" (sự tích chim Đỗ Quyên): Khắc khoải sầu đưa giọng lửng lơ, Ấy hồn Thục Đế thác bao giờ. Hai câu thực diễn tả rất... thực nỗi đau khôn cùng của một vong quốc nhân: Năm canh máu chảy đêm hè vắng, Sáu khắc hồn tan bóng nguyệt mờ. Hai câu luận được đặt ra dưới dạng câu hỏi cho thấy tác giả cũng thường trăn trở về nỗi nước nhà bấy giờ (bị Pháp đô hộ): Có phải tiếc xuân mà đứng gọi, Hay là nhớ nước vẫn nằm mơ? Tiếng cuốc kêu giục tác giả suy nghĩ phải làm gì cho Tổ quốc (Quốc kêu cảm hứng) như lời hai câu kết: Ban đêm ròng rã kêu ai đó? Giục khách giang hồ dạ ngẩn ngơ. Nhân đây Bác Bảo Vệ xin được chú thích về "đêm năm canh, ngày sáu khắc" và hai chữ "canh gà" trong "canh gà Thọ Xương" như sau: Mỗi khắc và mỗi canh đều dài bằng hai tiếng đồng hồ ngày nay. "Năm canh" là khoảng thời gian ban đêm (từ giờ Tuất đến giờ Dần). "Sáu khắc" là khoảng thời gian ban ngày (từ giờ Mão đến giờ Thân). Riêng giờ Dậu (từ 5 giờ chiều đến 7 giờ tối) là giờ giao giữa ngày và đêm nên không được tính là canh hay khắc. "Canh gà" trong "canh gà Thọ Xương" vì vậy không phải là "canh dậu", chỉ là "tiếng gà gáy báo sang canh" lúc 3 giờ sáng (bắt đầu canh Năm hay giờ Dần).

Có những kẻ địch mình không nên đánh (Quân hữu sở bất kích). Danh tướng Mã Viện vào năm 49 sau Công nguyên vì không chịu nghe câu trên nên mới mất mạng một cách lãng nhách. Âu cũng là nhân quả! Nguyên vùng Võ Lăng có năm dòng suối nên dân tộc thiểu số ở đây được gọi là dân Ngũ Khê. Tháng Bảy năm 48, rợ Ngũ Khê xâm phạm nước Đông Hán của Quang Võ Đế. Lưu Thượng đem quân đi dẹp bị quân Ngũ Khê dựa vào địa thế hiểm trở tiêu diệt toàn bộ. Mã Viện tuổi đã cao lại xin vua cho đi đánh giặc này. Vua bảo "Khanh tuổi già sức yếu e không chịu được phong thủy nơi ấy" Viện liền nói "Thần còn mặc áo giáp, cưỡi ngựa được!" rồi nhảy lên ngựa phóng đi cho vua xem, quả nhiên vũ dũng không kém gì thời trai trẻ. Vua khen xong cho đem bốn vạn binh mã viễn chinh lên miền Võ Lăng. Tới Hạ Tuyển, phía trước có hai ngả đường dẫn đến Ngũ Khê. Một ngả chạy qua huyện Sung tương đối bằng phẳng nhưng là đường vòng nên phải đi khá xa, địch dễ phát hiện. Ngả kia tiến thẳng vào vùng Ngũ Khê nhưng phải ngược một dòng sông và qua một ngọn núi. Là một danh tướng, Mã Viện chọn ngả thứ hai bất chấp hiểm nguy để đánh bất ngờ vào sào huyệt địch. Nhưng càng ngược lên cao, dòng sông càng chảy xiết khiến cuộc hành quân vô cùng vất vả. Đến chân núi, Mã Viện mới hay quân Ngũ Khê đã cố thủ vững chắc trên cao rồi. Đã vậy chúng lại bí mật chặn luôn đường thủy không cho quân Hán rút về, đẩy Mã Viện vào thế tiến thoái lưỡng nan. Quân Hán đành phải sống lẩn quẩn trong rừng. Thời tiết nóng nực khiến không chỉ binh sĩ, chính Mã Viện cũng bị cảm nặng. Một lần quân Ngũ Khê ở trên núi hò hét ra vẻ sắp tấn công, Mã Viện lê lết ra ngoài xem rồi uất ức mà chết. Sinh thời ông từng nói: "Nam tử hán phải được chết trên sa trường, da ngựa bọc thây chứ không được chết trên giường..." Sáu năm sau khi đánh thắng Hai Bà Trưng, "nam tử hán" Mã Viện đã được "hả lòng". Tượng Mã Viện được lập tại núi Phục Ba, Quế Lâm thuộc tỉnh Quảng Tây - Trung Quốc.

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi! Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi. Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi, Mường Lát hoa về trong đêm hơi. Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm, Heo hút cồn mây, súng ngửi trời. Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống, Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi. Anh bạn dãi dầu không bước nữa, Gục lên súng mũ bỏ quên đời! Chiều chiều oai linh thác gầm thét, Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người. Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói, Mai Châu mùa em thơm nếp xôi. Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa, Kìa em xiêm áo tự bao giờ. Khèn lên man điệu nàng e ấp, Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ. Người đi Châu Mộc chiều sương ấy, Có thấy hồn lau nẻo bến bờ? Có nhớ dáng người trên độc mộc, Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa?

"Rằng năm Gia Tĩnh triều Minh, Bốn phương phẳng lặng hai kinh vững vàng." Hai câu mở đầu cho Truyện Kiều có vẻ như một bài "báo cáo láo" hay và ngắn gọn nhất trong "lịch sử nhân loại" vì chỉ cần hai câu lục bát đã nói lên được tất cả mọi thứ trong nước đều "not bad" tức "không tệ" (đọc "nát bét"). Rất dễ hiểu là Nguyễn Du muốn mượn nhà Minh để châm biếm quan lại nhà Nguyễn (Gia Long) chuyên "làm láo báo cáo hay". Ở đâu có "làm láo báo cáo hay" ở đó có "trì trệ" kinh khủng! Nhưng năm Gia Tĩnh triều Minh là năm nào? Nếu học trò hỏi Bác Bảo Vệ sẽ khó trả lời bởi suốt 45 năm trị vì, Minh Thế Tông (1507 - 1567) đều lấy niên hiệu là Gia Tĩnh. Nhưng xét những gì đã xảy ra trong xã hội Truyện Kiều, ta có thể nói "mười lăm năm lưu lạc của Thúy Kiều" nằm trong khoảng từ 1549 đến 1567 (mười tám năm cuối đời vua Gia Tĩnh). Bởi trước năm 1549, Minh Thế Tông cai trị đất nước rất tốt. Về cuối đời, nhà vua thường xuyên bỏ bê việc triều chính cho bọn "báo cáo láo" lộng hành còn ông chỉ lo mưu cầu cuộc sống trường thọ cho riêng mình. Hậu quả là Minh Thế Tông trúng độc chết do uống phải một thứ thuốc "thử nghiệm" trường sanh bất tử vào năm ông mới vừa 60 tuổi.

Xem trong Truyện Kiều, chúng tôi thấy Nguyễn Du tả Thúy Vân: "Hoa cười ngọc thốt đoan trang, Mây THUA nước tóc, tuyết NHƯỜNG màu da." Khác với tả Thúy Kiều, cô chị: "Làn thu thủy, nét xuân sơn, Hoa GHEN thua thắm, liễu HỜN kém xanh." Một người được thiên nhiên "thua" và "nhường" với một người bị thiên nhiên "ghen" và "hờn", số phận ắt khác nhau. Tánh đa cảm và số phận của Thúy Kiều (rất giống với Nguyễn Du) đúng như lời sư Giác Duyên đã nói với nàng: "Tại con mang nặng chữ tình, Khư khư mình cột lấy mình vào trong. Cho nên ở chỗ thong dong, Ngồi không yên ổn, đứng không vững vàng. Ma đưa lối, quỷ đưa đàng, Lại tìm đến chốn đoạn tràng mà đi." Nguyễn Du thương Thúy Kiều như thương chính mình nhưng theo Bác Bảo Vệ NĐĐ, ông ngưỡng mộ Thúy Vân hơn! Ông đã tả Thúy Vân có khuôn mặt Phật bà, trang trọng khác vời: "Vân xem trang trọng KHÁC VỜI, Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang." "Khác vời" là không phải tầm thường, nhưng tánh "vô ngã" (không có cái "tôi") khiến Thúy Vân có vẻ bình thường hơn. Ta thấy tánh "vô ngã vị tha" giúp Thúy Vân luôn làm tròn "trách nhiệm được giao", một cách tự nhiên như không cần cố gắng gì...

Vốn dòng họ Hoạn danh gia, Con quan lại bộ tên là Hoạn Thư. Quan lại bộ tương đương bộ trưởng ngày nay nên Hoạn Thư oai ghê lắm, tính cách lại rất giống với nàng Phượng Thư của Hồng Lâu Mộng: Ở ăn thì nết cũng hay, Nói điều ràng buộc thì tay cũng già. Nghe tin chồng là Thúc Sinh có vợ bé: Từ nghe vườn mới thêm hoa, Miệng người thì lắm, tin nhà thì không. Lửa tâm càng dập càng nồng, Trách người đen bạc, ra lòng trăng hoa. Ngày nay, người ta hay ví người phụ nữ cuồng ghen là có máu Hoạn Thư nhưng thực ra cô tiểu thư họ Hoạn này ghen tỉnh táo hơn ai hết: Ví bằng thú thực cùng ta, Có dung kẻ dưới mới là người trên. Dại chi chẳng giữ lấy nền, Tốt chi mà rước tiếng ghen vào mình. Lại còn bưng bít dấu quanh, Làm chi những thói trẻ ranh nực cười! Với một cô vợ luôn coi chồng như "trẻ ranh", đố anh chồng nào dám thú thực nên: Tưởng rằng cách mặt khuất lời, Giấu ta, ta cũng liệu bài giấu cho. Lo gì việc ấy mà lo, Kiến trong miệng chén có bò đi đâu... Và nàng "nỗi lòng kín chẳng ai hay", đến mức: Buồng đào khuya sớm thảnh thơi, Ra vào một mực nói cười như không. Thậm chí: Tuần sau bỗng thấy hai người, Mách tin, ý cũng liệu bài tâng công. Tiểu thư nổi giận đùng đùng: "Gớm tay thêu dệt ra lòng trêu ngươi. Chồng tao nào phải như ai, Điều này hẳn miệng những người thị phi... " Vội vàng xuống lệnh ra uy, Đứa thì vả miệng, đứa thì bẻ răng. Trong ngoài kín mít như bưng, Nào ai còn dám nói năng một lời. Quả thật Hoạn Thư có thể làm bất cứ việc gì, từ đốt nhà đến bắt cóc rồì tra tấn Thúy Kiều: Làm cho nhìn chẳng được nhau, Làm cho đày đọa cất đầu chẳng lên. Làm cho trông thấy nhãn tiền, Cho người tham ván bán thuyền biết tay... Vậy nên Thúy Kiều lúc là "Từ phu nhân báo ân - báo oán" đã nói riêng với Thúc Sinh ngay tại "tòa": Vợ chàng quỷ quái tinh ma, Phen này kẻ cắp bà già gặp nhau! Khiến chàng "Bill Clinton "họ Thúc một phen" mặt như chàm đổ, mình giường dẽ giun" (loại chim dẽ giun lúc nào cũng có vẻ run lẩy bẩy đến nực cười): Dưới cờ gươm tuốt nắp ra, Chính danh thủ phạm tên là Hoạn Thư. Thoắt trông, Kiều đã chào thưa: "Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây? Đàn bà dễ có mấy tay, Đời xưa mấy mặt, đời này mấy gan? Dễ dàng là thói hồng nhan, Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều!" Thế nhưng khi: Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu, Khấu đầu dưới trướng lựa điều kêu ca. Rằng: "Tôi chút phận đàn bà, Ghen tuông thì cũng người ta thường tình... ... Lòng riêng, riêng cũng kính yêu, Chồng chung ai dễ ai chiều cho ai? Trót lòng gây chuyện chông gai, Còn nhờ lượng cả thương bài nào chăng... " Thì Thúy Kiều đã phải buột miệng: "Khen cho thật đã nên rằng, Khôn ngoan đến mực, nói năng phải lời." Và tự nghĩ: "Tha ra thì nó may đời, Bằng không, mình hóa ra người nhỏ nhen?" Cuối cùng, Kiều quyết định: "Đã lòng tri quá thì nên…" Truyền quân lệnh xuống trướng tiền tha ngay! "Tri quá" là "biết lỗi", ý nói "bị cáo" biết lỗi rồi thì thôi chứ tự nhiên truyền lệnh tha cũng kì. Thực ra kẻ có lỗi trong "chuyện ba người" này không ai khác, chính là: Thúc Sinh trông mặt bấy giờ, Mồ hôi chàng đã như mưa ướt dầm. Lòng riêng mừng, sợ khôn cầm, Sợ thay mà lại mừng thầm cho ai...