Ông Huỳnh Quốc Nguyên – Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế TGAC
I. Bối cảnh hội nhập và tinh thần của Nghị quyết 66-NQ/TW
Nghị quyết 66-NQ/TW, được Trung ương ban hành vào năm 2025, đã khẳng định rõ ràng chủ trương “Chuyển đổi vươn mình, hội nhập chủ động, nâng cao năng lực thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN”. Nghị quyết đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện môi trường kinh doanh và pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi nhất để các doanh nghiệp trong nước cạnh tranh công bằng trên thị trường khu vực và quốc tế.
Trong định hướng đó, Nghị quyết đã ưu tiên tăng cường các cơ chế giải quyết tranh chấp phi truyền thống, đặc biệt là trọng tài thương mại. Mục tiêu là giảm tải cho hệ thống tòa án, đồng thời nâng cao tính chuyên môn hóa, giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp trong suốt quá trình kinh doanh và đầu tư. Đây là bước đi chiến lược, thể hiện sự nhìn nhận sâu sắc về tầm quan trọng của các cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả trong một nền kinh tế hội nhập.
II. Vai trò then chốt của trọng tài thương mại trong giải quyết tranh chấp và bảo vệ doanh nghiệp
Trọng tài thương mại đang ngày càng khẳng định vị thế là một công cụ không thể thiếu trong hệ sinh thái pháp lý của Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Vai trò của nó được thể hiện rõ nét qua các khía cạnh sau:
1. Cơ chế giải quyết nhanh chóng, chuyên sâu và linh hoạt
Trong môi trường hội nhập, số lượng và tính chất của các tranh chấp thương mại ngày càng phức tạp, đòi hỏi một cơ chế giải quyết nhanh chóng, chuyên sâu và linh hoạt. Trọng tài thương mại đáp ứng xuất sắc các yêu cầu này với những đặc điểm nổi bật:
- Quy trình giải quyết nhanh gọn, tiết kiệm thời gian: Giúp doanh nghiệp nhanh chóng ổn định hoạt động kinh doanh, tránh lãng phí thời gian và nguồn lực.
- Tính bảo mật cao: Đảm bảo giữ kín thông tin nhạy cảm của doanh nghiệp, bảo vệ uy tín và bí mật kinh doanh – yếu tố then chốt trong môi trường cạnh tranh.
- Sự tham gia của các trọng tài viên am hiểu lĩnh vực chuyên môn: Trọng tài viên là những chuyên gia có kinh nghiệm sâu rộng trong từng ngành nghề cụ thể, đảm bảo các phán quyết được đưa ra dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về hoạt động kinh doanh, công nghệ và các quy định pháp luật chuyên ngành.
2. Thúc đẩy môi trường kinh doanh minh bạch và ổn định
Một hệ thống trọng tài thương mại hoạt động hiệu quả sẽ đóng góp trực tiếp vào việc xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và ổn định:
- Giảm thiểu rủi ro pháp lý trong các giao dịch kinh tế: Khi doanh nghiệp biết rằng có một cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả, họ sẽ tự tin hơn khi tham gia vào các giao dịch phức tạp, đặc biệt là với đối tác nước ngoài.
- Nâng cao lòng tin giữa các nhà đầu tư trong và ngoài nước: Sự tồn tại của một hệ thống trọng tài mạnh mẽ là yếu tố quan trọng thu hút đầu tư nước ngoài, bởi lẽ nhà đầu tư luôn tìm kiếm sự an toàn pháp lý cho các khoản đầu tư của mình.
- Củng cố vị thế của Việt Nam trong mạng lưới thương mại toàn cầu: Việc áp dụng rộng rãi trọng tài thương mại theo các chuẩn mực quốc tế giúp Việt Nam trở thành một điểm đến hấp dẫn và đáng tin cậy cho các hoạt động thương mại và đầu tư quốc tế.
3. Bảo vệ doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV)
Các DNNVV, vốn thường thiếu nguồn lực pháp lý và kinh nghiệm trong việc xử lý tranh chấp, thường dễ bị yếu thế trong các vụ kiện tụng kéo dài tại tòa án. Trọng tài thương mại chính là một công cụ hỗ trợ đắc lực để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ:
- Chi phí hợp lý: So với chi phí kiện tụng tại tòa, chi phí trọng tài thường được đánh giá là phù hợp hơn với khả năng tài chính của DNNVV.
- Quy trình thân thiện và linh hoạt: Giúp DNNVV dễ dàng tiếp cận và tham gia giải quyết tranh chấp mà không cần quá nhiều thủ tục phức tạp.
III. Những tồn tại, thách thức trong thực tiễn
Mặc dù có nhiều ưu điểm vượt trội và được Nghị quyết 66-NQ/TW định hướng phát triển, việc sử dụng trọng tài thương mại tại Việt Nam vẫn đối mặt với một số tồn tại và thách thức cần được giải quyết:
- Thiếu nhận thức: Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các DNNVV, vẫn chưa hiểu rõ về lợi ích và quy trình của trọng tài thương mại. Điều này dẫn đến việc họ ít lựa chọn cơ chế này trong các hợp đồng kinh tế, gây khó khăn khi tranh chấp phát sinh.
- Hạ tầng pháp lý còn thiếu đồng bộ: Một số quy định liên quan đến việc công nhận và thi hành phán quyết trọng tài vẫn còn chưa rõ ràng, tạo ra những rào cản nhất định trong quá trình thực thi trên thực tế.
- Chất lượng trọng tài viên chưa đồng đều: Mặc dù có nhiều trọng tài viên giàu kinh nghiệm, một bộ phận vẫn còn thiếu kỹ năng xét xử chuyên sâu trong các lĩnh vực mới nổi như thương mại điện tử, sở hữu trí tuệ, chuyển đổi số, hay các giao dịch quốc tế phức tạp.
IV. Một số kiến nghị và đề xuất
Để phát huy đầy đủ vai trò của trọng tài thương mại trong giai đoạn chuyển đổi và hội nhập hiện nay, đồng thời hiện thực hóa các mục tiêu của Nghị quyết 66-NQ/TW, chúng tôi xin đưa ra một số kiến nghị và đề xuất cụ thể:
1. Hoàn thiện khung pháp lý về trọng tài thương mại
Cần rà soát và sửa đổi các quy định pháp luật hiện hành, đảm bảo tính minh bạch, đồng bộ và khả thi. Đặc biệt, cần chú trọng việc đơn giản hóa và rõ ràng hóa quy trình công nhận và thi hành các phán quyết trọng tài, cả trong nước và quốc tế, nhằm tạo sự tin tưởng và dễ dàng trong áp dụng.
2. Đẩy mạnh truyền thông và đào tạo về trọng tài thương mại
Cần có các chương trình truyền thông sâu rộng và đào tạo chuyên sâu về trọng tài thương mại cho cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là các DNNVV. Khuyến khích mạnh mẽ việc đưa điều khoản trọng tài vào hợp đồng thương mại ngay từ đầu, coi đây là một phần không thể thiếu của chiến lược quản trị rủi ro pháp lý.
3. Tăng cường năng lực cho các trung tâm trọng tài
Để nâng cao chất lượng dịch vụ trọng tài, cần tập trung vào các giải pháp sau:
- Đào tạo trọng tài viên chuyên sâu, đa lĩnh vực: Phát triển đội ngũ trọng tài viên không chỉ giỏi về pháp luật mà còn có kiến thức sâu rộng về kinh doanh, công nghệ, và các lĩnh vực chuyên ngành khác, đáp ứng nhu cầu giải quyết tranh chấp ngày càng đa dạng.
- Ứng dụng công nghệ số trong tố tụng trọng tài: Triển khai các nền tảng công nghệ để số hóa quy trình tố tụng, từ nộp đơn, trao đổi tài liệu, đến tổ chức phiên họp trực tuyến, nhằm tăng cường hiệu quả và giảm chi phí.
- Kết nối với mạng lưới trọng tài khu vực và quốc tế: Mở rộng hợp tác với các trung tâm trọng tài uy tín trên thế giới để học hỏi kinh nghiệm, nâng cao năng lực và tạo điều kiện cho việc thi hành phán quyết trọng tài quốc tế tại Việt Nam.
4. Gắn kết cơ chế trọng tài với hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp
Cần lồng ghép cơ chế trọng tài vào hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp, bao gồm các dịch vụ pháp lý, tư vấn, và công nghệ. Điều này sẽ tạo ra một “lá chắn mềm” vững chắc, giúp doanh nghiệp chủ động phòng ngừa rủi ro và bảo vệ quyền lợi của mình trong môi trường kinh doanh đầy biến động.
V. Kết luận
Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển đổi sâu rộng và hội nhập toàn diện theo tinh thần của Nghị quyết 66-NQ/TW, trọng tài thương mại không chỉ là một công cụ giải quyết tranh chấp hiệu quả mà còn là một thành tố cấu thành môi trường pháp lý minh bạch, bảo vệ doanh nghiệp và thu hút đầu tư. Việc thực thi hiệu quả các định hướng và giải pháp đã nêu sẽ là động lực mạnh mẽ để nâng tầm trọng tài thương mại tại Việt Nam, qua đó đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế, hiện thực hóa khát vọng xây dựng một quốc gia hùng cường và thịnh vượng.
Huỳnh Quốc Nguyên (Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế TGAC)
